 |
| "Gerechtikaeit" by Lucas Cranach the Old, ca.1537 |
Much
rather than the concept of race (as dr. Jensma suggests), the
question of right and wrong, just and unjust plays a main role in the
OLB, in my opinion. This post is a first exploration in that
direction.
ÉWA
THÀT SÉITH SETMA
rjocht
- frisian
recht - dutch, german
right
- english
rett - norse
rätt - swedish
ret - danish
réttur
- icelandic
Manuscript [032/03]
with my improvised translations – I left Éwa, Setma and Domar
untranslated as they are defined in this and future posts.
THÉR
BI ALLER MÀNNISKA É.LIK AN HJARA 5MOD PRENTH SEND.
TILTHJU
HJA MÜGE WÉTA HWAT RJUCHT AND VNRJUCHT SY.
AND
HWÉR THRVCH HJA WELDICH SEND
VMBE
HJARA ÀJNE DÉDA ÀND THAM FON ÔRUM TO BIRJUCHTANDE.
THÀT
WIL SEDSA.
ALSANÁKA
HJA GOD ÀND NAVT MIS10DÉDECH VPBROCHT SEND.
Éwa
betekent Setma*,
die
bij alle mensen gelijkelijk ** in hun gemoed geprent zijn,
opdat
zij kunnen weten wat recht en onrecht is,
en
waardoor zij machtig zijn
hun
eigen daden en die van anderen te berechten,
dat
wil zeggen:
voor
zover zij goed en niet misdadig opgevoed zijn.
*
Ottema: inzettingen, Gtb: zettingen, Hettema:
willekeuren, Richthofen: Satzungen (o.a.: gebruiken,
gewoontes, mores, omgangsvormen), Wiarda: Verordnungen, geschriebene
Gezetse
**
É.LIK: zie volgende allinea
Éwa
means Setma (rules, statutes),
which
are imprinted equally ('é-like', see below) in the mood of
all people
in
order that they may know what is just and what is unjust
[or: right & wrong],
and
by which they are able
to
judge their own deeds and those of others;
that
is,
if
they have been brought up well and are not corrupted.
ÁK
IS.ER JET.EN ÔRA SIN AN FÀST.
ÉWA
SÉIT AK. É.LIK WÉTER.LIK. RJUCHT ÀND SLJUCHT AS WÉTER
THAT
THRVCH NÉN STORNE.WIND JEFTA AWET OWERS VRSTOREN IS.
Ook
is er nog een andere betekenis aan verbonden:
Éwa
(even, effen) betekent ook é-lijk, dat is water-lijk:
recht en slecht (vlak, glad) als water
dat
door geen stormwind of iets anders verstoord is.
There
is also yet another meaning attached;
Éwa
also means é-like,
that is water-like:
even (straight, right) and smooth like water
that
is not disturbed by stormwind or anything else.
WARTH
WÉTER VRSTOREN SA 15WARTH.ET VN.ÉWA. VNRJUCHT.
MEN.ET
NÍGTH ÉVG VMBE WITHER ÉWA TO WERTHANDE.
THAT
LÉITH AN SIN FONSELV.HÉD.
ALSA
THA NÍGUNG TO RJUCHT ÀND FRYDOM IN FRYA.S BERN
LÉITH.
THESSA
NIGUNG HÀVATH WI TRVCH WR.ALDA.S GÁST. VSA FODER.
20THÉR
IN FRYAS BERN BOGTH THÉRVMBE SKIL HJU VS ÁK ÉVG BIKLÍWA.
Wordt
water verstoord, dan wordt het on-Éwa,
on-recht,
maar
het neigt eeuwig om weer Éwa te worden.
Dat
ligt in zijn eigenschap ('vanzelfheid'),
zoals
de neiging tot recht en vrijheid in Fryas kinderen ligt.
Deze
neiging hebben wij door Wralda's geest*, onze voeder,
die
in Fryas kinderen straalt, waardoor die ons ook eeuwig zal beklijven.
* of:
de Wereldgeest, de Oer-oude Geest
If
water is disturbed, it becomes un-Éwa
(uneven), un-right,
but
it always has a tendency to become Éwa again.
That
is its nature,
just
as the inclination towards justice and freedom exists in
Frya's children.
We
derive this disposition from Wralda's spirit (ghost)*, our feeder,
which
speaks strongly in Frya's children, and will thus eternally remain
so.
* or:
World's spirit, Most-ancient spirit
ÉWA.
IS ÁK THET ÔRA SINNA.BYLD FON WR.ALDA.S GÁST.
THÉR
ÉVG RJUCHT ÀND VN.FORSTOREN. BILIWATH
AFSKÉN.ET
AN SIN LICHÉME ÀRG TO GÉIT.
ÉWA
ÀND 25VNFORSTOREN SEND THA MÀRKA
THÉRA
WISDOM ÀND RJUCHTFÉRDICHHÉD
THÉR
FON ALLE FRÉMO MÀNNISKA SOCHT
ÀND
TRVCH ALLA RJUCHTERA BISÉTEN WRDEN MOT.
Éwa
is ook het andere zinnebeeld van Wralda's geest,
die
eeuwig recht en onverstoord blijft,
ofschoon
het in er zijn lichaam erg aan toe gaat.
Éwa
en onverstoord zijn de kenmerken
der
wijsheid en rechtvaardigheid
die
door alle vrome mensen gezocht
en
door alle rechters
bezeten worden moeten.
Éwa
is also the other symbol of Wralda's spirit,
which
eternally remains just and undisturbed,
although
in his physical body there may be rage.
Éwa
and undisturbed are the signs
of
wisdom and righteousness,
which
must be sought after by all pious people,
and
must be possessed by all judges.
WILLATH
THA MÀNNISKA THUS SETMA 30ÀND DOMAR MÁKJA
THÉR
ALAN GOD BILIWA ÀND ALLERWYKES
SÁ
MOTON HJA ÉLIK WÉSA TOFARA ALLE MÀNNISKA {33}
1NÉI
THISSE ÉWA ACHAT THA RJUCHTERA HJARA ORDÉL UT TO KÉTHANDE.
Willen
de mensen dus Setma en Domar*
maken,
die
altijd goed blijven en overal,
dan
moeten ze gelijk* zijn voor alle mensen.
Naar
deze Éwa behoren de rechters hun oordeel
uit te spreken.
*
Setma – zie boven; Domar - 'doemen': oordelen, vonnissen
**
é-lijk – zie boven
If
thus, the people want to make Setma and Domar (dooms, verdicts, penalties),
which
always and everwhere remain good,
they
must be equal (é-like) for all people.
According
to these Éwa
the judges ought to pronounce their decisions.
IS
THÉR ENG KWÁD DÉN HWÉRVR NÉN ÉWA TAVLIKT SEND
SA
MOT MÀN ÉNE MÉNA ACHT BILIDSA
THÉR
5ORDÉLTH MÀN NÉI THA SIN THÉR WR.ALDA.S GÁST AN VS KÉTH
VMBE
OVER ELLA RJUCHT.FÉRDICH TO BIRJUCHTANDE.
ALTHUS
TO DVANDE NE SKIL VS ORDÉL NÀMMER FÁLIKANT UT NE KVMA.
Is
er enig kwaad gedaan, waarover geen Éwa vastgelegd
zijn,
dan
moet men een algemene vergadering ('acht') beleggen.
Daar
oordeelt men in de zin, die Wralda's geest aan ons openbaart,
om
over alles rechtvaardig te berechten.
Aldus
doende zal ons oordeel nimmer falikant uitkomen.
If
any evil is done respecting which no Éwa
are fixed,
a
general assembly shall be called.
There
one decides in the sense that Wr-alda's spirit reveals to us,
in
order to judge justly about all.
If
we do thus, our decision will never fail to be right.
NE
DVATH MÀN NÉN RJUCHT MEN 10VNRJUCHT.
ALSA
RIST THÉR TWIST ÀND TWISPALT EMONG THA MÀNNISKA ÀND STÁTA.
THÉR.UT
SPRUT INLÁNDISKA ORLOCH.
WÉRTHRVCH
ELLA HOMLJATH ÀND VRDÀREN WÀRTH.
Doet
men geen recht, maar onrecht,
dan
rijst er twist en tweespalt onder de mensen en staten.
Daaruit
spruit binnenlandse oorlog,
waardoor
alles vernield en bedorven wordt.
If
one does no just, but unjust,
there
will arise quarrels and discord among people and states.
Out
of that civil ('in-landish') war sprouts,
through
which all will be destroyed and spoilt.
 |
| "Why is Lady Justice blindfolded?" by Albert Hahn (1911) |
