> Chronique van Vrieslant (Winsemius) ~ transcription

First part (till death of Asinga Ascon - "ÁSKAR" in OLB) of  "Chronique ofte historische geschiedenisse van Vrieslant" (1622: History of Friesland).
This was not done before (as far as I know).
See here for transcription of Ocko van Scharle's Chronyk.

Note: This book was published in 1622, in the early years of the most terrible Thirty Years' War (1618-1648), in which also the Dutch Republic took part. It is obvious that the book partly was of political (propagandistic) importance, specially since it was licensed by, and dedicated to the government. Still, much can be learnt from it.

("Privilegie", "Dedicatie" and "Voor-reden" skipped for now, starting with "Folio 1")

[fol.1.]

CHRONIQUE

ofte historische geschiedenissen van

VRIESLANDT:

Nu van nieus overgesien/ verbetert/ vermeerdert/ ende in twintich

Boecken loopende tot desen huydigen dage vervatet.

HET EERSTE BOECK

Des Vriesschen Chroniques.

Van het leven/ ende handelingen der Princen/ ende den volgenden Hartogen.

Tot den Jare na die Geboorte Christi 436.

Die van de oorsponck/ ofte beginselen der natien oyt gheschreven hebben/ schijnen meestendeel daer heen te sien/ dat sy de outheyt der selver mogen staende houden/ ende soo veel mogelijck (ghelijck ghemeenlijcks jalousie van plaets neemt) d'andere verze t'overtreffen/ en die te boven gaen.

Waerdoor by oude tijden besonder als Asien/ Egypten/ Grieckenlandt/ ende namaels Italien floreerden/ oock gecomen is/ dat hunne Scribenten willende Keyseren/ Coningen/ Princen/ Regenten/ Republijcquen ofte ghemeene-beesten behagen/ uyt aengheborene menschelijcke eergiericheyt in die fabuleuse/ ende superstitieuse opinien vervallen zijn/ als ofte sy hunnen oorspronck tot den onsterffelijcken Goden souden konen toeeygenen.

Is mede beneffens dien een andere soorte van menschen opgestaen/ die welcke/ op dat sy die nacomende tijden souden verblinden/ ende haer afcomste/ dickwils uyt een gheringe bosem ghesproten tot nadeel van anderen groot/ ende doorluchtich maecken/ hebben derven schrijven/ dat sy uyt haer eygen aertbodem heer ghecomen waren.

Onder den Griecken hebben die van Athenen haer ingeborene ghenoemt/ niet anders/ als ofte sy deur een onnatuyrlijck spruytsel/ even ghelijck de Giganten/ daer van die Poëten fabuleeren/ sonder toedoeninge der menschelijcker conversatie uyt het aertrijc ontsprongen waren.

Middeler tijt ist kennelijck genoech de Griecken int gemeyn lange na der Chaldeen/ ende Egyptische Rijcken/ haren oorspronck van Danao/ ende de secreten/ ofte geheymenissen der letteren van Cadmo uyt Beotien ghecregen te hebben/ ende uyt tsamenlopinge ofte vermenginge der volckeren na die vervallene Monarchie van Assyrien/ gelijck als andere ghesproten te zijn.

Onder den Duytsche natie/ gelijck Cornelius Tacitus verhaelt/ zijn van die opinie geweest die Marsen/ Suaben/ Wenden/ etc.

Die welcke hare afcomste den Godt Tuistoni/ dien sy meynden/ uyt de groote Moeder der Goden namentlijck d'aerde heercomen te zijn/ toegheschreven hebben.

Desen Tuiscon, ofte gelijck Tacitus schrijft/ Tuiston zijnde een nacomeling van Iaphet heeft int Jaer na des weerelts Scheppinghe een duysent negen hondert ende tseventich (gelijck sy schrijven) de fondamenten van regieringhe in Duytslande geleyt/ ende eenen Zoon geheten Mannus nagelaten/ uyt welcke Ingevon een suster [der Cimbren]

[fol.2.]
der Cimbren die namaels Cherosnesum/ oock der Duytschen die de middelantsche plaetse/ ende der Chauqen/ die na het schrijven Taciti de landen den Vriesen naestleggende aen de Noordt Zee hebben inghenomen/ gesproten is.

Doch d'outheyt der tyden heeft alsulcke dingen meestendeel verdonckert.

Eenige Autheuren by onsen tyden houden het daer voor dat die Duytschen uyt Vetrurien/ ende Vranckrijck souden gesproten zyn/ besonder die geene/ die na den onderganck der Sonnen aen den Rhijn-Stroom leggen.

=== Tis altijts ghelooflijck de beyde natien door menichvuldighe Oorlogen/ wanneer sy over den Rhijn/ die een parck van beyde rijcken was/ ghetogen zyn/ in melcanderen vermengt te wesen.

Men leest dat voor Iulij Caesaris tijden de Francoysen als konende vermits d'aentale des volcks/ haer in haer plaetse niet verhouden/ over den Rhijn getrocken zyn/ ende inde vruchtbaerste plaetsen van Duytslant haer hebben nedergeset.

Andere wederom de Noordtsche quartieren van Duytslant besittende/ werden gheseyt/ uyt het Eylandt Scandia/ gelijck oock veele Barbarische natien/ haren oorspronc te hebben.

Also dat het periculoos is/ de stercke/ ende treflijcke volckeren van Duytslandt haren oorspronck aen te wijsen.

De oude Francquen trecken sommige van de Trojanen/ die na het oorlog/ dat sy met den Griecken gevoert hebben/ ontrent de Maeotische Poelen sich hebben verhouden/ ende altemet toenemende/ hunne macht tot in Pannonien/ en namaels in gantsch Duytslant/ en Vranckrijck hebben uytghestreckt.

=== Eenige rekenen hunne afcomste van Hercules, die de gheheele werelt doorgaende/ de Tyrannen verstroyt ende in plaetsen tot een teeken zijnder victorien heyrtochten gestelt heeft/ uyt welcke de meeste natien van Duytslant souden voortghecomen zijn.

Doch die meestendeel der Histori-Schrijvers in d'afcomste der Duytschen na het ghevoelen Cornelij Taciti by Tuiscon blijven/ die uyt Armenien in Europen gaende/ ten tijde als Nimroth het Babylonische/ ofte Assyrische rijck begost te stiften/ seeckere wetten de wilde ende Barbarische volckeren heeft voorgeschreven.

Hebben na hem in Duytslant gheregeert Mannus, Hermion, Marsus, Gambrivius, Suevus, Vandalus, Teuto, Alemannus, wiens nacomelingen in vieren gedeylt/ veele volckeren van Duytslant hebben uytghegeven.

Doch het sy hoe dat het wil 'tis kennelijc/ de Duytsche natie (onder welcke na d'opinie van alle Scribenten de Vriesen mede begrepen worden) heel out ende soo machtigh gheworden te zijn/ dat sy hun ghebiet na den middach aen de Alpes ofte Sneeberge/ na den onderganc der Sonnen aen den Rhijn/ na het Oosten aen de Werel/ na het Noorden aen den grooten Ocean/ hebben uytgestreckt.

Comt hier by dat die Duytschen Heyrtochten in Vranckrijck gedaen hebbende/ daer voor van Iulio Caesare gehouden worden/ dat sy veele volckeren van Gallien hebben uytgegeven.

Zijn oock met alsulcken macht daerinne gevaĺlen/ dat sy de Roomsche Legaten geen ghehoor ghevende/ de selve geslagen/ ende uyt haer Legers geruckt hebben.

Maer na dat Syllanus, Servilius, ende Manlius van haer overwonnen waren/ zyn sy van Mario wederom vernietiget/ doch alsoo/ dat hare spruytselen/ namaels den Romeynen groten afbreuck ghedaen hebben/ ghelijck als Quintilius Varus ende andere toegecomen is/ die welcke haer macht te veel vertrouwende deur de Duytschen gheslagen/ ende omghecomen zijn.

=== Onder dese natie zijn die volckeren van Vrieslant mede begrepen/ als ten respect van Italien over den Rhijn leggende/ die int vierde Boeck zijnder Roomscher Historie/ ende oock int Boeck van de Zeven der Duytschen/ alwaer hy Vrieslant int West van Duytslant neffens den Rhijn-Stroom aen den groten Ocean is settende.

=== De Rhijn-stroom (op dat wy een weynich van zyn oorspronck verhalen) springt inden Gheberchte der Alpen/ tusschen Overlant/ ende Italien/ by den Lepontijnen/ met twee fonteynen/ de welcke by den Stadt Chuyr in een lopende/ een Reviere maecken/ vloeyende deur den Rhijngou/ ofte Rhijndal deur die Cellermeeren/ int Westen na Basel, van daer na Straesburgh, van Straesburgh na Spiers, van Spiers na Mentz, van Mentz na Ceulen, van daer na Neer-wesel, voorts na Emmeric, 'Sgravenweert, (daer Marten Schenck by onsen tijden een Schans gheleyt heeft) alwaer hy hem in twee strengen deylende/ d'eene Noordwaerts den Rhijn/ d'ander Westwaerts lopende/ den Wahl geheeten wordt/ soo als sommige meenen/ om dat hy van zyn Vader den Rhijn verstrickt/ ende verdwaelt/ Duytslant verlatende na andere Landen zyn cours neemt:

Dese Wahl van Dordrecht na Rotterdam lopende/ crijcht die naem van de Mase/ van waer sy den Briel ende Geervliet voorby gaende/ sich met den grooten Britannische Zee vermengt.

Is dese een van de deuren ofte Ostien van den Rhijn/ mede by oude tijden bekent.

=== Tweede vloet des Rijn-strooms/ begint van d'voorschreven Schansse/ ende loopt voor by Heussen, een seer oudt Stedeken des Vorstendoms van Cleve/ 'twelck aen de Rinckerbane (?) verla- [tende]

[fol.3.]
tende/ Noordwaerts aen met eenige cromten streckt sich na Aernhem, ende vliedende ten Westen wederomme by Wijck tot Duyrstede ('t welck men Batavodorum als een deure van de Betuwe by ouden tyden genoemt heeft) deylt sich in twee wateren/ waer van het eene de Lecke/ als van den Rhijn afghelecht/ ende deur Domitium Corbulonem een Raetsman van Romen, ende Luytenant des Keysers Claudij, deur menschen handen afgesteecken/ inde Mase zyn naem verliest.

Maer d'andere ten Noorden loopende heeft tot desen onsen tyden tot zyn naem behouden/ ende plachte oock by de regeeringe der Romeynen/ van Wijck te Duyrstede na Wtrecht, van daer na Leyden, ende voorts na Catwiick te lopen/ alwaer den Rhijn by 'thuys te Britten/ ('twelck al eer een Wapen-huys ende een besettinge der Romeynen gheweest is) met die Britannische ofte Noordtzee sich vermenget.

Doch dese deure is by verloop van tyden (by welcke gemeenlijcks alle dingen veranderen) gantschelijck ghesloten.

=== Die derde Vloedt des Rhijn-strooms ofte de laetste Noordwaerts na Vrieslandt aen de hoeck boven Aernhem, nu Iseloort genaemt/ hem streckende/ is na die tyden Iulii Caesaris onder den Keyser Augusto, deur Drusum, Neronem Luytenant/ ende Gouverneur van Duytslandt/ de lengte van twee Mijlen deurgegraven in den Isel/ welcke in Westphalen spruytende/ eerst een cleyne Reviere/ namaels de Rhijn-wateren in zijn schoot ontfangende/ evenwel zynen naem tot inden Zuyderzee (die tusschen Hollant/ ende Vrieslant een scheydinge is) heeft behouden/ alwaer sy die cleyne Eylanden Ens/ ende Urck voorby lopende/ tusschen Vlielandt/ ende die Schellinck/ (alwaer by de Romeynen tyden een Casteel gheweest is/ om de Oorlogen der Normannen) inde Noordtzee hare wateren is uytgevende.

=== Van dese Reviere/ te weten het Vliet/ streckt sich ten huydtgen dage Vrieslandt tot d'Lauwers toe/ die welcke in voortijden een scheppinghe der beyder Eylanden gheweest is.

Also is Vrieslandt 't welck aleer aen den middelstroom des Rhijns sich uytghestreckt heeft/ namaels/ so deur den Francquen/ d'West oft cleyne Vriesen inwaerts wijckende/ als oock deur d'Oorlogen der Graven van Hollant afghesneden.

In voorighe tijden is het selve oock soo groot gheweest/ dat het zyn gebiet verre over die Eemse/ tot aen die Reviere/ Weedser/ Elbe/ ende Eider verbreydet heeft/ waer door oock gecomen is/ dat d'volckeren der Vriesen naem (als behaechlijck zynde/ ende een schyn van vryheyt gevende) allengskens hebben aenghenomen.

Twelck oock daerom niet seer te verwonderen is/ te meer om dat de Historien der Francquen genoechsaem betuygen/ de Vriesen na 't westen verre over den Rhijn ghetogen te zyn/ ende het gheene nu ter tijt Hollant ende Wtrecht ghenoemt wort/ ja over den Sundfal tot in Flaenderen toe gelegen is/ onder Vrieslant gehoort te hebben/ ghelijck Iustus Lipsius in die beschrijvinghe van Leuwen, ende Ianus Dousa in zyn Hollantsche Historie/ besonder int seste Boeck verhalen.

=== De redenen dat Vrieslandt na der Sonnen de Limiten van sich soo verre hebbe uytghestreckt/ zyn dese/ dat Radbodus d'eerste van dien name Coninck van Vrieslandt, het Governement van Austrasien/ het welc sommige nu ter tijt Brabant noemen/ van den Francquen bekomen hebbende/ om die macht/ (die hy haer lieden in tyt van Oorloge betoont hadde) in die suspicie by hen ghecomen is/ als oft hy haer van de voorschreven Lande van Austrasien soude willen vermesteren.

Is daeromme het Governement van de Francquen hem ontseyt/ oock mede om dese reden/ dat de Vriesen het geene van Brabandt neffens de Oever aen Zee gelegen was/ haer te gehooren langhe voorghegeven hadden.

Comt hier by dat die Vriesen (gelijck Sabellicus verhaelt) uyt Vranckrijck/ in welcke sy na 'tschrijven Beati Rhenani ten tijden Caroli Martelli gevallen waren/ verdreven zynde/ ontrent de eerste Eylanden des Rhijnstrooms (alwaer sy haer vrouwen/ ende kinderen tot een secours gelaten hadden) sich hebben nedergheset.

Onder Carel de Groote, van wien wy lesen drie Bisdommen ghestift te zijn/ namentlijck: Wtrecht, Bremen ende Munster, is gheschreven die selve onder Vrieslant gehoort te hebben/ ja veele volckeren over die Schelde gelegen/ het gebiedt Radbodi den eersten Coninck van dien name onderworpen geweest te zijn/ die na die bekeeringe tot den Christen gheloove/ van S. Willebrordo ghebracht onder die Heerschappije der Bisschoppen van Wtrecht ghebleven zijn.

=== Het sy hoe dat het wil/ 'tis bekent de Vriesen in voorige tijden een machtich/ ende beroemt volck gheweest te zijn/ ende hunne woonplaetsen aen beyde die eggen van den Rhijn-stroom ghehadt te hebben.

Doch daer na door inwendighe beroerten/ ende factien (die dese natie ghemeenlijcks onderworpen gheweest is) als oock mede de macht/ ende naeme der Francquen toenemende/ is veroorsaeckt geweest neder Saxen/ ende sorteerende eertijts onder haer Westphalen/ de Francquen te laten volgen/ oock het geene aen de eerste deure van den Rhijn-Stroom/ tot aen den middelste sich uytstreckte/ ende aen Haerlem/ ofte oudt kinhem was grensende/ het geene hare voorsaten met een goede tijtel beseten hadden/ deur gewelt/ ende dwange van Oorloghe te verlaten.

Also heeft [Vrieslant]

[fol.4.]
Vrieslant (ghelijck alle dingen haren swijn/ afloop/ ende onderganck hebben) in die plaetsen zynen name/ met het ghebiet/ ende Heerschappije verlooren/ 'welc sich te vooren na den onderganck der Sonnen aen Gallien/ ofte Walschlant/ na het Oosten aen Jutlant/ na het Noorden aen die Britannische Zee/ na den middach aen Nimmegen, ende den stifte Munster ghepalet hadde.

Doch na de tijden der Francquen (als de Coninck Clotharius het geene aen 'twesten ende den middach sich streckte/ die Vriesen afghenomen hadde) heeft aen het Noorden/ ende opganck der Sonnen zyn lengte behouden/ en is na sommiger schrijven/ ten respecte van de vloeyende wateren/ in seven Zeelanden ofte Waterlanden deylet gheweest.

=== Het eerste tusschen het Vlie ende oudt Kinhem ghelegen/ namaels deur den inbrekende Nordtzee/ ende Oorlogen der Graven van Hollandt/ van Vrieslandt is afghescheyden.

Het andere tusschen het Vlie ende den Middelstroom/ die sommige middelantsche/ ofte Mediterraneum noemen/ is gelegen geweest/ welcke tusschen Stellingwerff/ Oostergo ende Westergo invloeyende/ namaels deur het aflopende water is uytghedroocht.

Het derde tusschen de Lauwers ende Eemse/ het welck men nu Groningerlant noemt/ mede onder sich begrijpende een aenpart van Drente.

Het vierde van d'Eemse tot die Jade/ alwaer aleer d'oude Chauci haer woonplaetsen/ nu die Oost-Vriesen hebben.

Het vijffte vande Jade tot de Elbe.

Het sevende van de Elbe tot den Eyder toe.

Is Vrieslant voorwaer in dier tijden/ na de opganc der Sonnen in taemlijcke lengte gheweest/ doch heeft namaels soo deur inwendighe scheuringen/ als oock menschelijcke eergiericheyt na die souvereyniteyt der vrye republique trachtende/ grootelijcks afghenomen.

=== Cornel. Tacitus die Roomsche Histori-schrijver (op dat ick alle de opinien verhale) heeft die natie der Vriesen in twee soorten afgedelet/ als te weten/ in cleyne die hy minores, ende groote die hy majores noemt.

Die eerste heeft hy (gelijc sommige t'uytleggen) tusschen Kinhem 'twelck alleen een perck na den opganck der Sonnen van Hollandt was/ ende het Vlie begrepen/ die welcke namaels onder den Graven van Hollant gecomen zynde/ ende die name van Noort-Hollanders aengenomen hebbende/ hare rechte originale name van Vriesen verlooren hebben.

Waer door oock by ghecomen is/ dat de Graven van Hollandt/ sich Heeren van Vrieslandt noemende/ het andere over het Vlie ghelegen/ met verscheydene Oorlogen besocht hebben/ gelijc wy inde volgende Historie nader sullen hooren.

Het groot ofte Oudt Vrieslant is na het schrijven aller oude Scribenten/ tusschen het Vlie ende die Reviere Eemse besloten gheweest. Eertijts voor het aencomen onser voorvaderen een woest/ ende Barbarisch Lant/ het welck oock noch tot Iulij Caesaris tijden toe/ den Romeynen is onbekent geweest/ in voegen nochtans dat sy Barbarische menschen ghenoemt worden/ ende beschreven van eyeren der vogelen/ ende Visschernijen gheleeft te hebben.

Is die vruchtbaerheyt des lants dies tijts in het Noorden soo groot niet gheweest als dese tegenwoordighe tijdt/ besonder na dat die Zee in veele plaetsen toenemende/ in veele te rugge wijckende/ ende zyne Oeveren verlatende/ met slijcke over ghetrocken heeft/ ende die inwoonderen/ dien sy dickmaels met hooghe vloeden besocht hat de/ aenleydinge ghegeven om te bouwen/ ende by maniere van spreecken/ de afgaende wateren met nieuwe Dijckagien haren wederloop te verhinderen.

Doch al eer de Zee te rugge lopende nieuwe Landen Vrieslant heeft aengeworpen/ ist gelooflijck die Vriesen die Tacitus majores noemt/ ofte grote/ die Zuyder quartieren/ als minst die perijckelen des brusschenden Oceans onderworpen bewoont te hebben/ besonder oock om dat aen de uytganck der Revieren in de Zee lopende veele Poelen gheweest zijn/ welcke die Romeynen na Taciti schrijven door gevaren hebben.

Doch principalijcken om dat Vrieslandt na den middach verre sich was uytstreckende/ ende gelooflijck is dies tijts (ghelijck als ten tijden Caroli Magni) onder sich Steenwijck, Tuente/ Drente/ Benthem/ Oldenburg begrepen te hebben/ tot aen die Bructeren toe/ van welcke Tacitus schrijft dat de selve uyt hunne woonplaetsen verdreven zynde/ gelegentheyt andere natien ghegeven hebben om nabuyren der Vriesen te worden.

=== Doch hoe groot Vrieslant ten tyden onser Voorvaderen geweest sy/ schrijven die Historien niet alleene 'tselve langs die Oeveren des Noordtschen/ ofte Britannischen Zees sich uytghestreckt te hebben/ ende alsnoch uyt te strecken/ van welckers inwoonderen men schrijven mach/ haer by naest tot verloop van twee duysent jaren geen veranderinge van woonplaetsen/ die alle andere natien hebben moeten uytstaen/ onderworpen gheweest te zyn.

Doch hedendaechs so deur d'Oorlogen der Francquen/ Bisschoppen van Wtrecht/ ende Graven van Hollandt seer vercort/ neemt zyn beginne van die Cuynder langs die Zuyderzee int Westen/ ende int Noorden langs den Vliestroomsich draeyende/ endiget aen de Lauwers zynde dese Reviere alsnoch een scheydinge (ghelijck als eertijts van het derde Zeelant ofte Waterlant) der beyder Provincien Vrieslandt, ende d'ommelanden.

Doch van die lengte/ breete ende 'tbegrijp van Vrieslandt sullen wy int laest van onsen Historie spreecken/ als oock [mede]

[fol.5.]
mede van die scheydinge/ ende afdeylinghe der Landen/ fondatien/ outheden/ ende Privilegien der Steden/ nu alleen aenroerende het geene tot de outheyt/ ende afcomste der natie is streckende.

=== Wij bevinden by onse Voorvaderen beschreven dat Vrieslant ghelijck voormaels verhaelt is/ van wilde/ ende Barbarische menschen sy bewoont geweest/ welcke langs den Oever sich onthoudende de vreemde natien ende aencomelingen daer uyt verdreven hebben.

Onder andere/ so sy schrijven/ die Sclaven/ welcke uyt het Eylandt Albion (alsoo ghenaemt vermits de witte steenrotsen tot verscheydenheyt van d'andere Eylanden) van den Oversten der Britanniers Bruto (welcke sy schrijven die natie die naem gegeven te hebben) verjaecht zijnde/ ende aen den Oever des Noordtschen Zees arriverende/ Vrieslant, 'twelck sy ledich/ ende onbewoont meynden te zyn/ hebben inghenomen.

Dan t'selve binnenwaerts passerende/ alwaer sy hunne woonplaetsen/ om die perijckelen des aenvloeyenden Noordtschen Zees te ontgaen/ vermoeden neder te setten/ zyn van de inwoonderen sich in bosschen/ ende speloncken (ghelijck als dies tijts die ghestaltenisse van Vrieslant was) onthoudende onversiens overvallen:

Alsoo dat sy den vlucht wederom na den Oever nemende/ ende haer schepen qualijcke bekomende/ deur dwang van gewaltlijcke vervolginge de inghenomen plaetsen niet sonder schade van haer volck zyn ghenodrunget te verlaten.

Middelertyt hunne anckeren lichtende/ ende beraetslaende/ om den cours op een ander quartier van 'tlant te nemen (als zynde van meninghe om nieuwe ende onbekende plaetsen overmits hunne ballingschap te soecken) zyn eyndelijck na ghenomene deliberatie int Zuydwest (ghelijck sy schrijven) opgevaren/ ende ontrent den uytganck der Masen wederom aenghecomen/ alwaer sy niet verre van den zee/ het Landt ledich vindende hebben ingenomen/ ende met een nieu Slot ofte Casteel beset/ het welck sy na hunnen name Slavoburgum/ ofte vasticheyt der Sclaven genoemt hebben.

=== Dese Sclaven zijn in voortyden aen die Zuydcant van den Oever des Baltischen/ ofte Oostzees gheseten gheweest/ ende hebben hunne landen (gelijc Helmoldus Presbyter in zyn Chronique van die Sclaven beschrijft) ghepaelt gehadt aen Russien/ Polen/ Bohemien/ ende Carinthien.

Maer 'twelc men hedendaechs Sclavoniam noemt wert deur tusschenvloeyenghe des Adriatischen Zees/ van Italien ghescheyden/ ende heeft om sich leggen Histrien/ Croatien/ ende Dalmatien/ in welcke plaetsen deur verloop van tijden dickwils uyt hare originale woonplaetsen veele volckeren gheweecken zyn.

Can men eygentlijck niet seggen wanneer dese inval der Sclaven in Vrieslant geschiet sy/ alleene uyt onser scribenten opinie int Jaer na des weerelts Scheppinghe drie duysent ende tseventich/ 'twelck/ so men die Chronologie besiet/ moet gheweest zijn/ als Petubastis in Egypten/ Ioas in Juda/ Lycurgus een wetmaker der Lacedemoniers in Grieckenlant regeerden.

Sy schrijven oock dat na desen intocht/ Vrieslandt van de Alanen bewoont sy gheweest/ welcke sy meynen haren oorspronck gehadt te hebben van eenen Alano/ dien sy schrijven int derde Eylandt van Vrieslandt, tegenwoordich d'Ommelanden/ zijn residentie gehadt te hebben/ als oock mede een zoon gheheten Frisium, van welcke Vrieslant zijnen name soude hebben bekomen.

Doch wert dese ende dierghelijcke in de oorspronck onser natie gantsch geen geloove gegeven.

Alleen schijnen onse Scribenten het daer voor te houden de Alanen deur het incomen der Sueven uyt Vrieslandt verdreven te zijn; ende (ghelijck Suffridus schrijft) haer in Asien aen den Reviere Jarartem neder gheset te hebben/ van waer sy naermaels/ hare macht toenemende/ in Europen wederom ghevallen te zijn/ ende over den Hartsbergen sich uytspredende in Duytslandt/ Vranckrijck/ Hispanien/ ende naermaels Afriquen hunne cracht hebben uytghestort.

=== Middelertijt/ nae dat d'Alanen verstroyt waren/ schijnt het ghelooflijck de Sueven (als die machtichste onder den Duytsche natie) eenighe hondert jaren Vrieslant beseten te hebben/ ende oock ter tijdt toe dat die drie gebroederen (soo ons voorvaderen schrijven) met een groote aental volcks de Sueven (welcke deur haer grootheyt in alle quartieren van Europen verstroyt waren) verjaecht/ ende uytgedreven hebben.

Ten tijden Iulij Caesaris is der Sueven macht noch soo groot gheweest/ dat die Duytschen (welcke haer van die natie der Sueven afsonderen) die Roomsche macht inde wint slaende alleen die Sueven/ wien sy seyden d'onsterflijcke Goden niet ghelijck te zijn/ ontsien hebben/ ghelijck oock noch ten tijden Pauli Orosij (die onder Constantio den Keyser int Jaer na Christi geboorte drie hondert ende veertich gheleeft heeft) die welcke schrijft die Sueven in vier-ende-vijftich natien ghedeylet geweest te zijn/ ende een ieder natie na zijne respective quartieren die Landen aen haer palende onder subjectie ende Heerschappije gebracht te hebben.

Want gelijck die na 't Westen ofte onderganck der Sonnen schietende die Ubiers/ ende Usupiers over den Rhijn-stroom ghedreven hebben/ ende hare plaetsen ingenomen/ also hebben die int Noorden leggende die Alanen haer aen den Noordtcant des Oevers verhoudende/ mede uytghejaecht/ in voegen oock dat deur die macht der selver die Noordtzee den Suevische Zee gheheten is worden/ [ende]

[fol.6.]
ende'tgeene sich van den hooch-Noortsche volckeren ofte Hyperboreis af tot den Elve/ ende Rhijn-stroom streckende was/ 'tselve onder der Sueven ghebiet gehooret heeft.

Doch ghelijck alle dingen/ al sy tot het hoogste geclommen zyn/ wederom dalen/ ende 'tverloop ofte die revolutie der wereltscher saken veranderinge is medebrengende/ so heeft oock naermaels der Sueven ghebiet deur successie onser voorvaderen in dese Noordtsche plaetsen afghenomen/ van welckers afcomste alsoo verscheydene opinien zyn/ sullen wy d'selve tot profijt van den Leser int corte verhalen.

=== Ioachimus Hopperus een licht/ ende eere onser natie/ in tijden Secretaris des Coninklijcke Majesteyts van Spangien in zijn Tafel der Coningen van Vrieslant/ deduceert die Vriesen uyt die hoogh-Noordtsche volckeren ofte Hyperboreis, van welcke hy meent dat sy d'eerste secreten ende gheheymenissen der letteren souden hebben becomen.

Cornelius Kempius verhaelt uyt een seker Boecksken van een Carthusianer gheschreven binnen Ceulen, de Vriesen uyt den gebannen Joden na die destructie van Ierusalem van den Keyser Vespasiano ghedaen/ ghesproten te zyn.

FRISO GENTIS CONDITOR

Trithemius in zijn Boeck van die Coningen der Francquen schrijft des Conings Clogionis (welcke ic meene Clodionem die naeste Coningh aen Pharamundum te zyn) zijnen zoone met namen FRISO gegeven te hebben die Provincie te regeeren/ welcke naest aen den Duytschen/ ofte Noordtzee was grensende/ ende die selve gheduyrende zyn Gouvernemente na zijnen name Vrieslant ghenoemt te hebben.

Doch dese ende diergelijcke opinien tonen alle daer mede te niet ghedaen worden/ te meer dat voor den [Keysers]

[fol.7.]
Keysers Vespasiani tijden/ ende der Francquen regieringhe Vrieslant bekent geweest sy/ ghelijck wy by Plinium, Tacitum ende andere oude scribenten conen bevinden.

=== Maer dese principalijcken vinden wy in onse Landts-Historie beschreven/ dat lange na die dominatie/ ende Heerschappije der Sueven in Vrieslant uyt seeckere Provincie van neder Indien (ghelijck als d'Chronique is sprekende) geheten benedicta Fresia by maniere van Lottinge/ zynde d'selve in die tyden een gemeyne ghebruyck der volckeren/ uytgegaen zijn/ met een groote menichte drie ghebroederen met namen FRISO SAXO, ende BRUNO die welcke in d'Oorlogen des grooten Alexandri sich begevende/ aen die Emodische Geberchten [Himalayas] hunne garnisoenen ghehouden hebben.

Doch Alexandro Magno (wien gelijck als oock zynen Vader Philippo sy menighe jaren in Crijchshandelingen groote diensten ghedaen hadden) overleden zynde/ ende die Monarchie des werelts deur den doodtlijcken afganck soo eens victorieusen Conings vervallende/ ja den Princen/ door welcker listicheyt hy wechghenomen was/ onder sich om die successie discorderende/ zijn dese ghebroederen deur d'inwendighe scheuringen/ ende disorderen in die saecken van Oorloghe na haer Vaderlant ghenodrunget te vertrecken.

Oock mede om der Indiers/ onder het beleyt des Oversten Sadrocotti rebellie/ welcke deur den doodt Alexandri (gelijck als die selve in Conickrijcken/ ende Staten van regeeringe grote veranderinge is medebrengende) gelegentheyt ghenomen heeft om die besettingen by Alexandrum nagelaten deur alle middelen van ghewalt te verstoren.

=== Syn also dese drie gebroederen oorlof ghenomen hebbende/ ende van haren dienst ontslagen zijnde wederom na haer Lant gekeert/ alwaer sy oock door die Tyrannische dominatie van Agrammes (by wien sy om 'tGouvernement aen haer te trecken seer ghesuspecteert worden) qualijcken plaets conden crijgen/ om na langhe omreysinge/ ende ballingschap van soo menige jaren (dien sy ghelijcken als oock die Griecken Ostracismum noemden) haer in ruste te begeven.

Weshalven sy hare saecken beslecht/ ende hare schepen/ met die welcke sy andere hoecken des Aertbodems souden gaen besoecken/ toegherust hebbende/ deur den Indische Zee int Westen aenghevaren zijn/ alwaer sy eyndelijck haren cours crommende/ ende draeyende int Noorden in de Duytsche ofte Noordtzee aen de mondt des Revieres Vlie aent Lant gecomen zijn.

Is sulcx geschiet (gelijck Suffridus en andere schrijven) int jaer voor die Geboorte Christi drie hondert ende derthien na des Werelts Scheppinghe drie duysent ses hondert en vijf ende dertich/ ten tijde als binnen Romen Burghemeysteren waren/ L. Papyrius Cursor, ende Q. Publilius Philo onder wiens regeringe die Dictator Fabius die Samnitische Oorlogen geluckelijck gevoert heeft.

Schijnt met dese meyninghe over een te stemmen die natuyr-condiger Plinius, welcke wanneer hy van d'pprspronc der volckeren is schrijvende/ meldet veele uyt Indien/ Asien/ ende andere quartieren (gelijck die ghewoonheyt dier tijden was) uytgegaen te zijn/ ende na lange navigatien in die Noordtsche Landen sich nedergheset te hebben.

Ende dit is 't geene Ubbo Emmius in het eerste Boeck zijnder Historie van die Chauquen is schrijvende/ die selve ofte onbekende beginselen ('twelck Vigilius Zwichemus van die Vriesen pleegt te spreecken) gehadt te hebben/ ofte uyt het Oosten van die Cauchen in Asien gesproten te zijn.

=== Tis altijts ghelooflijck/ die Asianen/ ende andere natien int Oost ghelegen (by wien dies tijts die regeringe ende Monarchie des Weerelts was) in grooten aental toenemende by maniere van lottinghe/ ofte andersins in dese eensame/ ende onbewoonde plaetsen sich begeven te hebben/ ghelijck als namaels uyt Scandinavia/ ende Oeveren der Meotischer Poelen/ d'Alanen/ Wenden/ Rugiers/ ende andere/ gecomen zijn/ welcke vermits sy in haer eygen bodem sich niet conden verhouden/ zijn veroorsaeckt gheweest by maniere van een aenval die beste quartieren des werelts aen te tasten.

Want alsoo hebben (ghelijck d'Historien schrijven) die d'Alanen Oostenrijck/ die van Sarmatien Pannonien/ die Venden Afriquen/ die Gothen Cathalonien/ die Hunnen Vranckrijck ofte Gallien/ die Sclaven Hollandt/ ende Nederduytslandt inghenomen.

=== Is onder andere dit selve by den Duytsche natien seer gemeen gheweest/ soo by maniere van gewalt/ als oock na het recht der volckeren/ sich van ledighe ende oock bewoonde plaetsen d'ingesetenen deur dwang van Oorloge verdreven zijnde/ meester te maken/ niet alleene uyt oorsaeck van noodtwendicheyt/ maer meermaels deur menschelijcke begeerlijckheyt/ ende ambitie/ waerdoor de natien hunne-perck overtredende sich in het besit van oneygen goederen dickwils hebben ingestelt.

So ist gheschiet van den Duytschen in Italien onder Tarquinio Prisco, van den selven in Vranckrijck ten tijden C. Marij, van den Gothen in Italien/ van de Sueven in Pannonien/ van den Wenden in Hispanien ten tijden des Keysers Honorij, in welcke sy sich met verdrach tusschen den Keyser Honorium, ende haren overste Hogidiscum gemaeckt/ verhoudende/ die Provincie Saeticam (?) aen die Reviere Hispalim (?) na haren name Vandalusiam geheten hebben. [Alsoo]

[fol.8.]
Also dat het geen wonder en is Frisonem dese landen (dien te vooren by Barbarische menschen bewoont geweest waren/ ende met Oorlogen so der Alanen/ als oock der Sueven beswaert) die name Vrieslant gegeven te hebben.

Want als hy die selve beclommen hadde/ ende bemerckt die inwoonderen (welckers meeste part met roverie sich erneren) in cleynen aentzale te zijn/ ende diens volgens ghemackelijck te conen verdreven worden/ heeft hy vooreerst willen besorgen/ dat het inghenomen Landt van die perijckelen des omleggenden zees soude mogen werden bevrijt.

Heeft derhalven den Oever/ aen welcke soo lang het water zijn vrye passagie gehadt hadde/ met Dijckagien/ ende Bolwercken beset/ om die hooge vloeden welcke haer dickwils midden in Duytslant uytghestort hadden/ den cours te beletten/ ende te verhinderen.

Beneffens dien oockschouplaetsen aen den Oever gebout/ ende die selve met garnisoenen gesterckt/ om jegens die Vrybuyters/ ende rovers/ die dese Landen dickwils quelden/ soo veel mogelijck/ ende die tijdt eener nieuwe regieringe mochte lijden zijne Landen soude bevrijen.

313. jaren voor die Gheboorte Christi.

=== Doch sulcx alles beslecht zijnde/ heeft hy hen selven raet gheslagen om in het inghenomene/ ende vastghemaeckte Landt een Stadt te bouwen alwaer zijnen Godtsdienst ende exercitie van die Politie soude werden ghehouden.

Is dies tijdts het fondament van den Stadt Staveren (welckers inwoonderen die Romeynen Sturios noemden) eerstelijck gheleyt/ het eerste jaer zijnder aencomste voor Christi Gheboorte drie hondert ende darthien/ alwaer die drie gebroederen/ gelijck Scharlensis schrijft so lange hunne residentie gehouden hebben/ ter tijt om die weydinge der beesten/ ende andere saecken die noodruft belangende/ questie ofte oneenicheyt geresen is/ het aental der menschen van dage tot dage toenemende.

Waer dor hun/ die plaetse t'enge vallende Saxo ende Bruno veroorsaecklt zyn gheweest te vertrecken/ ende haren Broeder Friso plaets te laten/ twelck gheschiet is (soo Suffridus schrijft) int Jaer voor Christi Gheboorte drie hondert/ in welcke sy van Staveren afseylende uyt het Vlie int Oosten zyn aengegaen/ tot so lange sy aent Landt der Hadelers naeckende/ (alwaer die zee die Saxen aenvloeyt) de mont van den Elve inghelopen zyn/ alwaer sy hunne Schepen strandende die middelplaetsen des Lants besocht hebben.

Doch Bruno is int Westen van zijn broeder afgeweecken/ alwaer hy een fondament van een Stadt leggende na zijnen name Brunswijc ghenoemt heeft.

Doch hier van sullen wy op andere plaetsen spreecken.

== Maer aent Zuyden (alwaer hy hen jegens soo die Stenden van Duytslant/ als oock die overblijfselen der Sueven moeste sterck maecken) heeft hy een wech geleyt/ so sy schrijven van den Rhijn-stroom af tot in Denemerck (twelck Saxo Grammaticus van Dan een zone van Humblus verhaelt) toe door die seven Provincien ofte Zee-landen ende elcx besonder met goede convoyen versien/ ten eynde zijn inghesetenen/ ende oock die reysende personen uyt Denemerck na den Rhijn-stroom onbeschadicht souden mogen passeeren.

Weshalven hy oock ghelijck Suffridus ende Furmerius schrijven een wet gemaeckt heeft by welcke hy den Vrybuyters/ ende Zee/ ofte Lant-rovers die hals straffe toekende/ 'twelck ghelooflijck is/ veele Coopluyden en vreemdelingen gelegentheyt ghegeven te hebben/ om hunne woonplaetsen in Vrieslant over te dragen.

Heeft dese Ordonnantie/ ende maniere van regeeringe by die Stenden van Duytslant groote verwonderinge gebaert/ dat een aencomeling/ een Vyandt haerder natie/ ende een Prince van soo een gheringen tijdt/ met soo veele behulpselen tot bewaringhe van gantsch Duytslandt/ zijn Rijck hadde versien.

Waerover als sy een tijtlangh met hem gheoorlocht hadden/ ende eenige veltslagen gehouden/ siende die voorsichticheydt eens vreemder Princen/ ende den aenwas van zijn Rijck/ heeft het hun goedt gedacht met hem in verbontenisse te treden/ 't welck oock naermaels gheschiet is.

=== De conditien inden contracte principalijcken dese.

Als ten eersten dat hij die seven Zelanden/ ofte Provincien dien hy selve verovert hadde in goeden besitte met een goeden Tijtel soude houden/ met die beloften dat hy nochtans die custen van Duytslandt/ gelijck als hy begost hadde/ met Dijckagien/ schouplaetsen/ Bakens/ ende sterke garnisoenen soude besetten/ ende besorgen/ waer voor sy mede beloofden hem van alle uytterlijcke Oorlogen/ ofte lasten van Schattingen te bevrijen/ ende t'ontheffen.

=== Dit geschiet zijnde heeft Friso nergens meer na ghearbeyt dan [dan] dat hy dat Landt (twelck hem met recht der volckeren/ ende toestemminghe van die Stenden van Duytslandt eygen was) met behoorlijcke vasticheden/ Dorpen/ ende woningen soude mogen versien/ als oock 'tvolck onder zijn gebiet sorterende met goede wetten/ Ordonnantien/ ende costuymen/ onderwijsen/ teneynde alle ongebondenheyt/ die doch in die Barbarische [tijden]

[fol.9.]
tijden meer-endeels meesters zijn in goede ordre/ ende discipline mochte werden verandert.

Heeft daerom dese wetten zijne ondersaten voorgheschreven/ als te weten/ dat sy alle vreemde zeden/ ende manieren souden mijden/ noch hunne Vaderlant sonder beschermers ledich laten/ als oock dat/ niemant hem int zuyden (alwaer 't meeste perijckel van die Sueven/ ende andere rovers was te verwachten) veerder soude begeven te gaen/ dan de Sonneschijn soude mogen lijden/ by welcke sy ghehouden souden wesen in hare respective quartieren en woonplaetsen wederom te comen.

Heeft dese wet oock mede inde Scheeps-convoy int Noorden uytgaende plaets begrepen/ waer by ghestelt werde dat sy met d'Ebbe ofte uytvloeyinghe des waters afvarende/ metten vloed/ ofte het hooge water wederom moesten aent Landt comen/ om dese redenen gelijck sy schrijven/ dat sy haer landt t'allen tijden jegens 'tghewalt/ ende aenspronck der Denen ende andere Vry-buyteren met geduyrige wacht/ ende wapender hande souden mogen beschermen.

=== Yyn tot dien eynde vijf soorten van Wapenen d'ondersaten voorgeschreven als te weten/ een Sweert, een Schildt, een Leppe, een Forcke, ende Spiesse, met d'welcke sy haer/ soo inde Landtbouwinge/ als oock inden Oorloge bequame instrumenten souden konen verdedigen.

Maer besonder heeft hy haer ingescherpt dat sy onder haer tot geene tijden een Conick souden verkiesen/ om dat die gelijckheyt in een vry/ ende ongebonden volck deur eenige hatige ende uytsteeckende regeeringe niet soude werden wechghenomen/ als oock mede dat sy in dienst ofte gehoorsaemheyt eenige vreemde Princen sich niet souden begeven/ 'twelck om dat toe min soude gheschieden/ ende sy onder zijn bescherminge/ ende gehoorsaemheyt van justitie souden schuylen/ heeft zijnen zoone Aesgo (ghelijck als sy schrijven nu seven zoonen ende een Dochter Wimoda, na wien het Landt ontrent Bremen ende Weser ghenoemt soude zijn) burgerlijcke ende civile questien ende verschillen bevolen te bemiddelen/ latende die halssaecken zijnen zoone Schelto, van welcke sy meenen/ het Scholtes recht in Duytslant heergecomen te zyn.

=== Heeft oock zijnen Affgodt Stavo dien hy een cierlijcken Tempel ghelijck wy geschreven hebben binnen Stavoren opgericht hadde/ na die maniere soo als het schijnt der Romeynen eens Pontificem toegheleyt/ welcke op die Godtsdienst/ ende wetten/ en ceremonien der Religie regard soude nemen/ als oock mede dat die Druyden (welcke na die maniere der Francoysen) als Dienaers/ ende vercondigers der Godelycken secreten/ ende gheheymenissen in Vrieslant gestelt waren/ haer devoyr (?) souden doen in d'oeffeningen van religie/ welcke daer in bestonde (gelijck als Caesar schrijft) dat sy van d'eewicheyt der Goden/ ende hunne macht/ als oock van d'natuyr/ ende onsterflijckheyt der zielen/ van die bewegenissen ende draynge der sterren/ vermenginge/ ende eygenschappen der elementen/ op een verborgen wijse/ ghelijck als die Pythagoristen/ in haren Tempelen discoureerden.

=== Deser Druyden overste is geweest Haio zynen zone/ welcke sy schrijven twee zoonen nagelaten te hebben Gailo een Vader van Gruno, ofte soo sommigen hebben Grimo, uyt wien Friso Iunior ofte die jonghe soude zyn gesproten.

Ende Mannus van welcke die van Hermana, ende Portus Manarmanus Ptolomaeo bekent) soude zijn voortgecomen.

Hetto is deut bevel van zynen Vader in den Catten gegaen/ welcke/ na dat hy daer vertrout/ ende door zyne deugden/ en vrome feyten beroemt geworden was/ hebben die Catten/ (so als Furmerius schrijft in 'teerste Boeck zynder Historie) na zynen naem Hessen willen heten/ also dat sy hem eyndelijck voor een Godt souden hebben geeert/ wiens Godtsdienst in slachtinge der menschelijcke offeranden bestonde.

=== Maer Vitho, ofte Iutho, welcke by veele Autheuren voor die outste Prins ofte Overste der Saxen (onder welcken dickwils die Vriesen werden benoemt) ghehouden wert/ heeft ghetrout Cunera Bocchi Conings der Cimberen Dochter/ met welcke hy in bruytgast bekomen hebbende/ een groote aenpart van Cimbrica Chersoneso, die Cimberen na zijn name die name van Iuthen ghegheven heeft/ also dat alsnoch tot dese tijden 'tselve Jutlandt/ gheheten werdt.

Heeft d'selve Iutho ofte Vitho uyt Cunera gheteelt een zoone gheheeten Ubbo, ende een Dochter Adela, welcke na die doodt van Danus des eersten konings der Denen/ aen Humblus zijnen naghelaten zoone ghehuwelijckt is:

Maer lange te vooren aleer sulcx geschiede/ hadde Iutho met behulp ende bystant der Saxen/ welcke dies tijts met Vrybuyten/ ende roven sich onderhielden eenige zijner nabuyren die van den Coning der Sweden waren afgevallen/ met Oorloge willen besoecken/ 'twelck sy bemerckende/ hebben demoedigh aen haren Coning Humblus hun toevlucht ghenomen/ welcke zijn twee zoonen Danus, ende Angulus ten Oorloghe sendende die Vriesen, ende Saxen uyt Cimbrica Chersoneso wederom gedreven hebben. [Desen]

[fol.10.]
Desen Dan heeft eest zijne ondersaten Danos ofte zijn rijck Daniam naermaels Denemarck genaemt/ welcke geregeert heeft twintich jaren/ nalatende (op dat wy int corte die Historie verhalen) twee zoonen Humblus, ende Lotherus, van welcker Humblus Coninck gecroont zijnde/ volgens die solemniteyten die daer toe vereyscht werden/ deur d'ongheluckige fortuynen/ als oock onnatuyrlijcke vervolginghe van zyn Broeder/ (in wiens ghevanchenisse hy inden Oorloge gheraeckt was) zijn Rijck/ ende macht heeft opghegeven met bede dat hy liever het Governement zijnes Coninckrijcks wilde verliesen/ dan in handen van zijn broeder in dier voegen vervallen.

Heeft/ also het leven deur verlies van zijn ghebiet behouden.

=== Maer desen Lotherus (die ooc zijn broeders zoontie heymelijck hadde laten ombrengen/ op dat d'injurie zijnen Vader Humblus gedaen niet souden werden gewroken) in alle beuselingen/ ende uytterste tyrannie/ en onbehoorlijcheyt vervallen zijnde/ heeft Iutho als die schoonvader van Humblus qualijc nemende het ongelijc zijnen swager aengedaen/ seeckere Heyrcracht tsamen gecregen uyt den Cimberen, Saxen, ende Vriesen, die Lotherus jeghens die Sweden Oorlogende hebben aengegrepen/ ende na gehoudene Veltslach overwonnen/ in welcke Humblus die Swager van Iutho omgecomen/ ende Lotherus gevangen ghenomen zijnde/ eyndelijck die vreede tusschen die natien also ghemaeckt is/ dat Lotherus straffe van zijn bedrevene schelmstucken uytstaen soude/ ende die selve met den doodt betalen/ doch by zijnen zoone Skioldus wederom (dewijle Humblus sonder Erffghenaem verstorven was) de Croone soude blijven.

O hebben die Denen haren Coninch Lotherus gedoodet/ ende is Skioldus met Iutho hebbende consent van die Stenden van 't Lant in Iuthien gereyst/ na wien namaels alle Deense Coningen Skildingi zijn geheten/ ghelijck daer van schrijft Saxo Grammaticus int eerste Boeck zijner Deenscher Historie.

=== Maer na dat Friso het Lant met Dijcken/ ende bouwingen versien/ als oock goede Ordonnantien van wetten haer voorgheschreven/ ende in vrede acht ende tsestich Jaren geregeert hadde/ is int Jaer voor die Gheboorte onser Heeren Jesu Christi twee hondert vijff ende veertich binnen Stavoren gestorven/ alwaer oock op die Persische wijse (so Furmerius schrijft) zyn uytvaert gehouden is.

Men leest dat by den Persen na den doodt haerder Coningen onder andere ooc mede ghebruyckelijck gheweest is/ het vyer/ 'twelck sy (ghelijck als die Romeynen haer aram Vestalem) steeds lieten branden/ tot eere haerder Coningen/ pleeghden uyt te blussen/ als willende daer mede te kennen geven/ dat het die gemeente saecke/ oft stant van regeeringhe deur het afsterven hares Conincks behoorden te treuren/ ende 'tvyer 'twelck een teecken van blijtschap/ ende gemeene behoudenisse was/ wechgenomen/ te worden.

Doch ofte dese ceremonie daer oock plaets ghenomen hebbe/ is onseecker/ sal het alleene ghenoech zyn/ Friso d'eeste onser Princen/ so als sy schrijven/ binnen Stavoren ghestorven/ ende aldaer mede begraven te zyn/ alwaer naermaels die Princen/ Vorsten/ ende Coningen hunne woninge gehouden hebben.

=== Wy hebben voormaels verhaelt Haio eerste Paus/ ofte Bisschop der Vriesen, ende Overste der Druyden twee zonen naghelaten te hebben Galo, ende Mannus, uyt welcker laeste sy schrijven het oude gheslachte van Hermana ghesproten te zyn:

Maer van Galo is afghecomen Grijns, ofte Grunus die int Jaer na des Weerelts Scheppinghe (ghelijck Scharlensis schrijft) drie duysent acht hondert ende twintich een Slot ende Casteel in Vrieslant ghebout heeft/ 'twelck hy na zynen name Grunebergh, ofte Slot Gruningen geheten heeft/ waer by ooc eyndelijck deur verloop van tijden/ eenighe andere huysingen/ ofte woningen ghetimmert zyn/ also dat het die groote/ ende ghestaltenisse van een Dorpe gecregen heeft.

Doch is 'tselve langhe jaren daer na met houten plancken bevesticht gheweest/ te weten int jaer na die Gheboorte Christi vijfhondert/ ende seventhien/ hoewel Henricus Pantalo desen contrarie is schrijvende.

Doch in die tydt van dese bouwinge te ramen hebben verscheydene Autheuren swaerlijck gedwaelt/ besonder die geene/ welcke op dat sy d'outheyt der Stadt Groningen mochten staende houden/ hebben gefabuleert/ als ofte sy lange voor d'aencomste onser voorvaderen gesticht te zijn/ men hier uyt lichtelijcken bemercken can/ dat in die tijden Vrieslandt wildt/ ende Barbarisch ghevonden ende die bouwinge der Steden/ ende vastigheden niet in ghebruyck gheweest is.

Ons salt genoech zijn alleen aen te roeren t'geene wy by onsen scribenten vinden/ d'selve van Gruno een zone van Gailo een Vader van Frisus die jonge gebout te zijn/ ontrent der tijt als te Romen Burgemeysteren waren/ M. Claudius Marcellus, ende L. Valerius Flaccus int jaer voor die Geboorte Christi hondert ende vijftich.

Doch ofte die tijden der Scheppinghe ende die Geboorte onses Heeren over-een-comen/ hierinne is seer te twijffelen/ ende mogen die geene overleggen/ die so hardtneckich hare meyninghe van alsulcke oude/ ende versletene geschiedenissen willen staende houden. [Sy]

[fol.11.]
=== Zy schrijven dat Frisus, ofte Friso die jonge d'eerste name West-vrieslandt, 'tgeene men nu Noort-Hollandt noemet/ soude gegheven/ ende die Heerschappije des selves ghehadt hebben.

Waerinne hy oock den Hooft-Stadt Veronam gebout soude hebben/ int jaer voor die Gheboorte Christi hondert ende twintich.

Dese Stadt is naermaels (gelijck wy breder sullen horen) van Ian die tweede van dien name Grave van Hollant verdestrueert int jaer een duysent drie hondert ende drie/ ghelijck Adrianus Iunius 'tselve aenwijst in zijn beschrijvinge van Hollant.

Also heeft die Stamme van Friso uyt een geringe spruytsel een grote wortel gecregen die welcke sich int brede verspreydende gemeenschap van den bloede met verscheydene Coningen/ ende Princen gecregen heeft/ als te weten in Adela (ghelijck geschreven is) met den Coninc Humblus, in Henricus, eenen zone van Ubbo, met den Conincks der Finnen Dochter/ waer over hy in haedt ghecomen zijnde op het Bruylofts feest van den Coninck der Denen Gramo is omgebracht/ gelijck Crantzius 'tselve verhaelt int Boeck van zijn Sassensche gheschiedenissen.

ADEL CONUIUIORUM INSTITUTOR

=== Doch Friso overleden zijnde (wien sy schrijven gemaeckt ende naghelaten te hebben/ zijn reysboeck/ die contracte/ en 'tverbondt met die Stenden van Duytslant/ die deylinge van Vrieslant ende andere saecken) is in zijn plaetse ghevolger Adel zijne oudtste zoone/ een Prince van milden natuyre/ ende goede zeden/ die welcke die wetten die by zijn Vader tot die regeeringe/ ende proufijt der ondersaten ge- [maeckt]

[fol.12.]

maeckt waren/ niet alleen heeft toghestemmet ende voor goedt ghehouden/ maer oock d'selve met nieuwe additien/ ende toedaeningen versien/ ende int gheschrifte (alhoewel het seer te twijffelen staet om dat Tacitus lange daer na die wetenschap der letteren die Duytschen ontneemt) verbetert.

Heeft ooc zijn volck/ ofte ondersaten welcke door lange crijges gebruyc/ ende omreysingen van goede zeden/ ende wetten vervreemt waren tot een stilder/ ende bequamer maniere van leven ghebracht/ niet by forme van Religie/ gelijck als zynen Vader Friso ofte by den Romeynen Numa, by den Lacedemoniers Lycurgus gedaen hadden/ maer by insettinge van civile/ ende burgerlijcke wetten/ die daer souden strecken/ tot vermeerderinge der conversatie/ ende menschelijcken ommeganck.

Tot dien eynde is verloff ghegeven een yder te mogen spelen/ singen/ gasten/ ende na die maniere der andere Duytsche natien (met wien sy int verbant stonden) door dronckenschap/ ende andere vermaeckinghe sich te vereenigen/ in maniere/ dat na 'tghebruyck der Persen tsamenvoeginge der handen/ ende cussen geschien moeste/ als zijnde een teecken van vrundtschap/ ende een bandt/ ofte ken-teycken van onderlinge liefde/ en toeneyginge.

=== Beneffens dien heeft hy oock inghestelt dat onder den gasten/ een by maniere van lottinghe (soo als sy schrijven) daer toe geroepen/ opsicht soude nemen op d'maniere van drincken/ ende oeffeninge der goeder zeden/ ten eynde deur grote ende onbetamelijcke sware droncken onghebondenheyt/ ende disordre onder een vreemde natie geen plaetse mochte grijpen.

Den selven hebben aleer den ouden Griecken der Gasten Coninck/ den Siciliers Mnamonem/ die Vriesen Siverdum gheheten/ wiens ampt gelijck geschreven is/ was medebrengende/ dat niet onbetamelijck in alsulcke geneuchlijcke geselschap/ ofte vergaderinge mochte werden geoeffent.

=== Desen Adel zijnde een Prins van groten verstande/ ende voorsichticheyt bemerckende mede die teerheyt/ ende oneenicheyt zijnder regeeringe heeft het goedt gevonden/ om deur middel van houwelijcke in groter vermenginge/ ende verbontenissen met vreemde Coningen/ ende Princen te treden.

Was dies tijdts (gelijck wy voormaels verhaelt hebben) onder den Duytschen natien die Swevische sterck/ ende machtich/ met welcke op dat hy goede ghespreck soude mogen houden/ ende in een goedt stant zijnen Landt besitten/ heeft sich vertrout met des Conincks der Sweden Dochter geheten Suobinâ, by die welcke hy zijnen zoone ende successeur Ubbonem getogen heeft.

=== Zy schrijven dat desen Prince by zijnen nabuyren/ ende onderdanen soo bemindt gheweest sy/ dat alle die geene/ welcke een goede forme van regeeringhe hielden/ soo in oeffeninghe van justitie als andersins Adelingi gheheeten zijn/ even als ofte sy van hem uyt een neergaende line afgecomen ende gesproten waren.

Soo zyn oock by den Francquen na den Coninc Meroveum die na des werelts scheppinge vier duysent vier hondert ende thien jaer gheregeert heeft/ die volgende Coningen Merovinghi, van Carolo Carolingi ghenoemt worden/ als oock by den Deenschen Coningen na Schioldum gelijck wy gheschreven hebben/ een zoone Lotheri, die volgende Scioldinghi gheheten/ om die redenen/ soo als het schijnt/ dat sy in deuchden alsulcke Princen/ ende Coninck gelijck waren.

Neemt uyt desen Adel zijn oorspronck dat geheele gebruyck van Adelijcke Tijtelen/ soo by ons/ als oock in andere plaetsen van Duytslant gebruyckelijck/ na welcken oock hedendaechs d'Edelingen by ons genoemt worden.

=== Van desen Prince vint men mede beschreven/ dat hy int jaer zijnder regeeringhe vijff ende twintich/ een Heyrcracht gheschickt soude hebben inde Noortsche quartieren van die Britannische Eylanden/ over welcken hy Schottum zijnes broeders zoone het bevel gegeven soude hebben/ die welcke zijne volck Schottos/ d'ingenomene landen Schotiam na hem genoemt heeft.

Tis altijts gelooflijck d'inwoonderen van die Britannische Eylanden uyt vermenginghe van vreemde/ ende aencomende volckeren gesproten te zijn/ gelijck men mede lesen kan van d'oorspronck der Yrlanderen/ die selve int Jaer na die Scheppinghe twee duysent vijffhondert/ ende vijff ende dartich haren heercomst van vijff broederen ghenomen te hebben/ die de groote Zee door-varende inde Eylanden van Yrlandt souden gelandet zyn:

=== Zyn die namen van die vijff gebroederen als d'Historien schrijven Gandius, Genandius, Sagandus, Rutheragus, ende Slanius, welcke alsoo sy 't Landt ledich/ ende onbewoont ghevonden hadden/ hebben die vier oudste onder sich het rijck in vier quartieren ghedeylet/ doch haren jongsten Broeder een cleyne aenpart van een jeder quartiere toestaende.

Maer ghelijck als heerschappije/ ende regeeringhe niet veel hooffden konen lijden/ syn deur jaloucsie/ ende eergiericheyt dese ghebroederen oneens gheworden/ die welcke die Wapenen by d'handt nemende met malcanderen in een Veltslach getreden zyn/ alwaer d'oudtste so verjaecht/ als gheslagen zijnde/ die jongste ende uytgeslotene Slanius, het Rijck ende die victorie bevoechten heeft.

Syn voor desen noch in de Britannische Eylanden/ gelijc sy getuygen aengecomen Catara een nichte van Noe na de Sundtvloedt na die selve Bartholanus; na [des we-]

[fol.13.]
des werelts Scheppinge twee duysent drie hondert ende seventhien uyt Schythien Nemedus, uyt Hispanien vier zonen des Conings Milesij, alsoo dat het niet te verwonderen is d'Britannische Eylanden/ ghelijck van diverse natien/ als oock van de onse ingenomen ende beclommen te zijn.

Doch hier van/ so sy seggen/ schrijft breder Suffridus, in zyn Boeck van den Tocht der Vriesen in Schotlandt.

=== Onder die regeeringhe van desen Prince is oock geschiet dat Vrieslant met een grote aenpart van Duytslant in ghewalt der Denen vervallen is.

Want also Vitho om die doodt zijnes broeders (die ghelijck wy geschreven hebben in den Bruyloft van den vijften Coninck der Denen Gramo vermoort was) te wreecken met Zee-roverijen lange Denemercken gheplaecht ende besocht hadde/ heeft Friso d'eerste van dier name oorsaeck genomen om met Schepen van Oorloge Vitho aen te grijpen.

Den welcken hy als in een Schepe slach overwonnen hadde/ zyn victorie/ ende fortune achtervolgende/ heeft Vrieslant aen den Oever leggende gheheelijcken gheplondert ende den middelstroom des Rhijns ingaende de grensen van Duytslant aengetast/ van waer hy naermaels in die Britannische Eylanden gheseylt ende aengecomen is.

Doch lange na desen is gestorven Prince Adel int jaer voor die Gheboorte Christi Hondert een ende vijftich/ als hy geregeert hadde (ghelijck Furmerius daer van schrijft) vier ende tnegentich jaer.

UBBO COLONIAE UBIORUM AUTOR

=== Na den doot van Adel is by den ondersaten tot eenen Prince gecoren Ubbo zynen zone/ een Prins/ gelijc sy schrijven niet alleen in crijchs saecken/ [maer]

[fol.14.]
maer oock in wetenschap der letteren ervaren. Hy heeft beschreven/ gelijck Suffridus ende Furmerius ghetuygen/ het leven zyner grootvader/ ende een Historie van die gesten ende Daden der Vriesen.

Desen op dat hy na die maniere zyner voorsaten in meerder vrientschap by vreemde Coningen als ooc mede by zyne bloedtverwanten mochte geraecken/ is deur aenleydinge zyner moeder/ ende aenstaen zynder onderdanen nae zyn grootvader Coninck der Sweden door Duytslant ghereyst/ alwaer hy een groote aental volcks bekomen hebbende/ int wederkeeren ontrent den Rhijn-stroom sich nedergeset heeft/ ende d'ingesetene der selver plaetsen/ in welcke hy desen Tocht gedaen hadde/ nae zynen name Ubios, ofte Ubiers ghenoemt.

Is die selve plaetse jegenwoordich ontrent ende om Ceulen leggende/ uyt welcke voormaels deur die macht der Sweven over den Rhijn-stroom die Ubiers verdreven zyn/ tot aen die custen van Vranckrijck/ gelijck daer van schrijft C. Iulius Caesar int vierde Boeck zynder Frankische Oorlogen.

Doch is naermaels die Hooftstadt der Ubiers, welcke Caesar schrijft seer groot gheweest te zijn/ den trafijcque ende coophandel toe nemende/ even voor die tijden Claudij des Keysers na zyn Huysvrou Agrippina, die in die selve geboren was/ Colonia Agrippina genoemt worden/ ghelijck daer van schrijft Cornel. Tacitus, ende uyt hem B. Rhenanus in 'teerste Boec van die beschrivinge van Duytslant.

=== Heeft desen Prince Ubbo, na dat hy die Tocht inden Ubiers aenden Rhijn-stroom ghedaen hadde/ twee kinderen gehadt/ d'eenen zoone Asinga Ascon die naermaels in die plaetse zynes Vaders gevolget is/ ende een Dochter Frouwa die welcke int jaer voor Geboorte Christi hondert ende twintich aen Frisum ofte Frisone de jonge gehouwet is.

Dese Friso een Heyrcracht van zyn Vader becomen hebbende/ is aen d'andere zyde ofte randt van het Vlie nedergheseten/ 'twelcke Landt hy na zynen name Frisiam novam ofte Nieu-Vrieslandt ghenaemt heeft/ in welcke hy een fondament gheleyt hebbende van een toecomende Stadt/ d'selve na zynen Vrouwen name Vrougeest, geheeten ende genaemt heeft.

dese Stadt hebben naermaels die Romeynen in die ghelijckheyt so als sy schrijven/ van het Italiaensche Verona Veronam genoemt.

=== Onder die regeeringe van desen Prince is die Heyrtocht der Cimberen in Duytslant/ Vrancrijck ende Italien geschiet/ die welcke door hooge Zee-Vloeden/ ende Storm-Winden in hare woonplaetsen aen den Oever des Noordtschen Zees grensende/ niet conende verblijven/ zyn genodrunget gheweest/ een bequamer ende veyliger woonstede te soecken.

Zyn dese Cimberen/ gelijck sy schriven tusschen die twee Revieren d'Elbe ende d'Eemse dies tijdts geseten gheweest/ onder wien weshalven niet te twijffelen is/ die Vriesen als onder die name der Cimberen schuylende/ sich daer onder vermenget ende t'samen deur nabuyrschap ende voorighe verbintenisse/ in een ghelijcken Tocht ende uytvoeringhe begeven te hebben.

Was der Vriesen name dies tyts den Romeynen onbekent/ waer over al 'tgeene sich van den Oever des Noortschen Zees streckte tot in Duytslant onder den naem der Cimberen begrepen worde/ ghelijck daer van die Roomsche Historien ghetuygen.

=== Maer d'selve hunne ghelegentheyt tusschen die voornoemde Revieren gehadt te hebben/ is qualijck gelooflijck/ om dat der Vriesen ghebiedt ende recht tot aen Chersonesum een woonstede der Cimberen/ over int Oosten aen Denemarcken was sich uytstreckende.

't Heeft altyts een schijn van waerheyt der Vriesen natie/ als meest den sprinckvloeden des Noortschen Zees onderworpen/ ende naest den Oever wonende/ uyt hunne plaetsen ghevlucht/ ende mede in die voorgenomene Tocht/ ende crijges toerustinghe den Cimberen behulpich gheweest te zijn;

te meer ghelijck B. Rhenanus uyt Tacito int eerste Boeck zijner Duytsche Historien aenwijst/ om dat sy deur den Chauquen ende Vriesen marcherende/ over den Rhijn-stroom in die uytterste contreyen in Vranckrijck aen den Noortzee sich neder geset hebben.

Alwaer sy oock om die selve perijckelen des Zees niet conende verblijven/ zyn al dolende midden in Vranckrijck uytgespreyt/ ende besonder aen den Reviere Rhodanum die men den Rone noemt/ by een gecomen.

=== Doch terwijle sy sich aldaer verhielden/ hebben sich by haer gevoecht onder andere mede de Fransche natie/ waer door hun stouticheyt ende hoochmoedt so gewassen is/ dat sy den Romeynen eerstlijc in Illyrien het scherp biedende/ den Burgemeyster Papirium Carbonem uyt het Leger gheslagen hebben int Jaer voor Christi Geboorte hondert en twalef.

Naermaels wederom in Vranckrijck vallende hebben oock den Burgemeyster Silanum verwonnen/ ende 'tjaer daer na M. Aemilium Scaurum, also dat sy deur Vrancrijck ende Hispanien rovende/ hunne cours recht na Italien ghenomen hebben/ alwaer sy ontrent den Savojardts/ den Burgemeyster Cassium met zyn volck verslagen hebben.

Maer die Romeynen willende sich van d'aengedane schade verhalen/ hebben jegens die Cimberen ende Duytschen (onder welcke gelijck wy voor gheseyt hebben/ onse natie mede begrepen gheweest is) ghesonden als Hooftluyden ende oversten den Burgemeyster Cn. Manlium, ende Q. Caepionem welcke met den Cimberen inden Slach tsamenlopende/ tachentich [duysent]

[fol.15.]
duysent man van den Romeynen verlooren hebben.

Over welcke victorien die Cimberen trots/ ende glorieus gheworden zynde/ hebben hun ghesanten aen den Raedt van Romen ghesonden/ daer by versoeckende dat sy haer seeckere Landen souden uytwijsen ende toestaen/ in die welcke sy sich met hunne vrouwen ende kinderen souden mogen verhouden.

Doch sulcx afgheslagen zynde hebben die Cimberen sich selven plaets in Italien willen maecken/ aen den Reviere Athesium nedergheset/ alwaer sy hare medeghesellen verwachtende/ ende sich van C. Mario ende Catulo afsondert hebbende/ in die Candische velden verslagen ende overwonnen zyn.

=== Is na dese heyrtocht der Cimberen eenige jaren gesturven Ubbo die derde Prince van Vrieslant int jaer voor de Geboorte Christi een ende tseventich als hy geregeert hadde (gelijck sy schriven) tachtentich jaren/ ontrent dien tyde als Burgemeysteren binnen Romen waren M. Terrentius Varro, ende C. Cassius Cotta, onder welckers regeeringe ende Burgemeesterschap Ariovistus die Coninck der Duytschen in Vrancrijck ghetogen is.

ASINGA ASCON FUNDATOR STAVRIAE

=== Middeler tijt is Asinga Ascon een Zone des overledenen Princen in zyn plaets ghestelt/ int Jaer gelijck wy gheschreven hebben/ voor die Geboorte Christi een ende tseventich:

Een Prince van een onrust ende eergierigen gemoede/ waer door hy ooc/ zyn Lantpalente buyten gaende/ die nabuyrige natien met Oorloge besocht heeft.

Int twalefte jaer zynder regeeringe quamen uyt Indien [eenige]

[fol.16.]
eenighe Cooplieden/ welcke ghelijck onse Chronijcquen schrijven/ deur tempeesten/ ende onweder die Noordtkandt omseylende uyt d'Indische Zeen aen d'Oeveren van Duytslant souden zijn ghelandet.

Sommige meenen dat dier tijdt de Saxen ende Vriesen eerstlijck haren oorspronck becomen hebben/ om dat by veelen desen Asinga Ascon voor d'eerste Prins ende fondateur van Stavoren ghehouden werdt.

Altijts schijnt het met die reeckeninghe der jaren over een te comen/ dat onder zyn regeeringhe Stavoren tot een Stadt ghemaeckt/ ende die huysen aen den egge van den Reviere Vlie gebout zyn: na welcken tydt Stavoren zynen opganck allenskens genomen heeft.

=== Int thiende jaer voor die Gheboorte Christi zyn eerstlijck die Romeynen onder het beleyt Clauij Drusi een stijp'zoon des Keysers Augusti in Vrieslant ghecomen.

d'Oorsaeck deses intochts is geweest/ dat hy die Bataviers als bondtghenoten des Roomschen Rijckes willende besoecken/ deur die rebellye der Tencteren/ ende Sicambren (welcke wy als nu Geldros noemen) genodrunget is gheweest/ die selve natien met Wapenen te bevechten/ welcke als hyse met eenige nederlagen verswackt ende onder zyne onderdanicheyt gebracht hadde/ is door den nedervloeyende Rhijn-stroom in die Zee ghedreven/ alwaer hy aen 't Landt aencomende die Vriesen heeft besocht/ ende haer luyden/ even als andere natien onder 't ghebiet der Romeynen gehorende/ seeckere tribuyt ofte schattinge opgeleyt/ te weten als dat sy na die gelegentheyt dier tijden ende mate/ haerder fortuyne tot proufijt van den legers souden brengen seeckeren aental van Osse huyden/ waer mede/ soo als ick mene/ van die coude/ regen/ tempeesten ende onweder sy beschermt wierden/ besonder inden Winterlegers ghelijck wy daer van conen lesen by L. Florum in 'teerste Boeck zijnder Historie/ alwaer hy verhaelt dat sulcks eerst in die thien-jarige belegeringe der Veyen van den Romeynen bedacht geweest is/ om onder die vellen der beesten/ tot afkeeringhe van onghemack/ te mogen schuylen.

Maer Drusus na den Chauquen varende/ als hy door die Ebbe des afgaenden waters in perijckel was/ is door behulp der Vriesen, welcken hy tot zynen dienste ghebruyckte/ 'tselve ontcomen.

Want also hy uyt den Reviere Vlie welcke men als nu den Isel noemt/ na den Eemse aenseylende was/ heeft noodwendich door die groote Meeren en Poelen/ van welcke Tacitus schrijft ende andere meenen d'selve Noordtwaerts van den Zee Vlie ofte Isel sich uytgestreckt tot aen den Eemse te hebben/ zynen cours moeten nemen/ alwaer door invloeyinghe des buyten Zees ende wasdom/ ofte afganck des waters veele perijckelen ontstonden.

=== Men meent sulcks gheschiet te zyn als hy die vijftich Casteelen/ ende vasticheden aen den eggen des Rhijn-strooms gestelt ende ghebout hadde/ als oock onder anderen den Stadt Antonia, welcke sommige Wtrecht beteyckenen/ dien sy schrijven hem nae die name zijnes huysvrouwen Antonia ghestift te hebben.

Doch andere meenen die Stadt Antonia van Marcus Antonius een gesante Iul. Caesaris die Neder-valschlant in onderdanicheyt der Romeynen gebracht heeft/ zynen name becomen te hebben.

Sommige strecken het selve van Antonio, een Raedt ende gesandt des Keysers Vespasiani, welcke met Claudius Civilis van wien Tacitus schrijft/ grote vriendtschap gehouden heeft/ ontrent 'tjaer na de Gheboorte Christi vijf ende tsestich.

Eenige schrijven het toe den Keyser Antonius Pius, een aengenomen zone des Keysers Adrianus int jaer na de Gheboorte Christi hondert ende dartich/ alhoewel die Historien getuygen dese Stadt hondert een ende twintich jaren voor die destructie der Vilten (die welcke int jaer na Christri Geboorte hondert ende ses ende tachtentich een nieu Casteel ofte Slodt daer bouden) gestaen te hebben.

Doch het sy hoe dat het wil 'tis altijts gelooflijc/ onder anderen het Casteel ofte Slot Antonia mede ten tijden Drusi Germanici zijn beginsel genomen te hebben/ 'twelck naermaels van den Vilten verdestrueert is worden/ gelijck oock twee hondert jaren na dien van den Keyser Valentinianus, die welcke het selve na die destructie verbeterende die name van Viltenburgum heeft laten behouden.

Heeft d'selve ghehadt tot den tijden Dagobertus den zone van Clotharius Coninck der Francquen welcke begost heeft te regeeren/ int jaer na des Weerelts Scheppinghe vier duysent vijf hondert drie ende tnegentich/ na die Geboorte Christi ses hondert ende twee ende dartich.

Doch dese raseeringhe des Stadt Antonia (gelijc die Fransche Chroniquen aenwijsen) is sjaers daer na gheschiet/ besonderlijck mede om die oorsaken dat die Sclaven ofte Vilten haren Godtsdienst ende Religie den Affgoden bewesen/ waer over oock hy Dagobertus naermaels int negende jaer zijner Conincklijcke regeeringhe zynen zoone Sigebert een Coninck van Austrasien gemaeckt heeft/ dat hy dat selvighe tegens 'tghewalt der Sclaven als Affgoden-dienaers/ met welcke men geen ghemeynschap behoorden te hebben/ soude beschermen.

Is dese Stadt na die tyden der Francquen Wtrecht ghenaemt/ alhoewel eenighe schrijven die selve haren name van Ulpius Trojanus den Roomsche Keyser becomen te hebben/ die welcke gheregeert heeft int jaer na de geboorte Christi een hondert/ na die stiftinghe van Romen acht hondert ende vijftich.

=== Maer int een ende tseventichste Jaer onses Princes is gebo [ren uyt]

[fol.17.]
ren uyt die Maget Maria die ware ende eewige zone GODES IESUS CHRISTUS, den vleessche aennemende op dat hy dat vervallene menschelijcke geslachte van den sonde/ doodt ende verdoemenisse deur zyn heylig lijden ende sterven soude bevrijen/ int Jaer na des Weerelts scheppinge ghelijck Iosephus Scaliger schrijft drie duysent negenhondert seven ende veertich/ inden beginne van den Maent Octobris.

Andere stellen den Geboorte Christi tot den Jare drie duysent negenhondert ses ende tsestich/ sommighe tot den Jare seven ende tsestich/ als Burgemeysteren binnen Rome waren Octavius Augustus Caesar, ende Plautius Sylvanus midden nacht tusschen den vier ende vijf en twintichsten Decembris/ na die stichtinghe van Romen sevenhondert een ende vijftig jaren gelijc Buntingius schrijft in zyn Chronologie ofte Tijtboeck.

Heeft dese Prince inden volgende jare geen Oorlogen gevoert so als men meent om 'tghebot Augusti, welcke als hy die werelt in vrede ghebracht hadde/ heeft den Tempel Iani, welcke tot een teycken van Oorloge ende vrede binnen Romen gestift was/ ten derden ende laestenmael gesloten/ als 'tselve eerstlijck geschiet was van den Coninck Numa, ende na het tweede Oorlogh met den Carthaginenseren.

=== Doch 1 Jaers daer nae (als te weten/ het tweede na die Geboorte Christi) Asinga Ascon bemerkende die Vriesen over het Vlie ghelegen van den Bataviers verdrucket ende op die Slotten ende Casteelen aen den Rhijn-stroom/ ghelijck wy geschreven hebben gebout/ in besettinge gehouden te werden/ als oock die Bataviers na haren eygen wetten ende vrije regeringe te leven/ heeft uyt jaloucsie in toornicheyt uytbreeckende met een groot hoop volcks den selven besocht ende aengevallen/ met wien hy in den slachoorde tredende als hy haer groten afbreuck hadde gedaen/ is met een flitspijle dootlijck ghequetst/ waer over hy veroorsaeckt gheweest is/ zyn Crijchsvolck weder te roepen die onwillich/ als begeerende hunnen Princen schade ende quetsure den Bataviers te vergelden/ hem nochtans tot Stavoren (alwaer ghelijck wy gheschreven hebben die Princen van Vrieslant hare woninge hielden) hebben ghebracht opt Slot 'twelck by naest een halve Mijle int Zuyden was leggende/ daer hy een tijtlanck niet sonder perijckel van 'tleven hem verhoudende is/ eyndelijck wederom genesen ende op die benen gecomen.

'tWelck die Vriesen bemerckende als willende haer voornemen ende revansie volbrengen ende naecomen/ zyn buyten weten van haren Prince wederom in Batavien gereyst/ alwaer sy met sulcken furie ende rasernije gevochten hebben/ dat sy over die vijfhondert (niet nochtans sonder verlies van haer volck) omghebracht ende verslagen hebben.

Zijn also na dat sy die victorie bevochten ende 'tvelt behouden hadden/ wederom na huys geceert/ mede brengende een goede buyte/ welcke sy van die vluchtende Batavieren verovert hadden.

Heeft d'Prince 'tselve qualijcken int eerste ghenomen/ doch hem naermaels (ghelijck als der menschen gewoonheyt is) deur die schade den Bataviers aenghedaen verblijdende/ hunne roockeloosheyt door welcke sy buyten weten van hare Prince in een ander Landt gevallen waren/ heeft ten besten gekeert.

Waarop ghevolcht is dat die Bataviers door verlies van haer volck tot een vrede den Vriesen aengesocht hebben/ om goede na buyrschap ende vriendschap met melcanderen te houden/ daer af een drie jarich bescheyt gemaeckt ende ghelijck sy schrijven aen beyde zijden getrouwelijck bevestiget ende onderhouden is.

=== Ontrent dese tijdt is Diocarus Segon een Neve ende naermaels een navolger van Asinga Ascon in Vrieslant geroepen.

Dese als hy Hertoch Carel van Brabant sesthien jaren gedient hadde/ is na die gewoonheyt dier tyden solemnelijcken van d'selve Hertoch Carel Ridder geslagen/ zijnde d'selve Tijtel een besoeninge ende een getuychenisse zyner vromer seyten ende Crygesdaden gheweest/ door welcken hy oock naermaels tot het Prins-dom na het afsterven van Asinga Ascon gecomen is.

Was dies tijts die Stadt Stavoren in tamelijcker maten ghewassen/ deur dien dat d'Princen aldaer hunne woninge ende d'inghesetenen haren Godtsdienst dien sy den Afgodt Stavo bewesen/ altyts waren houdende.

=== Desen Affgodt zijnde buiten twijffelen een onsuyvere geest/ welckers d'oude Heydenen in alle quartieren des Aertbodems dies tyts eerden/ besonderlijck die ghene die in Asia ende India waren woonachtich/ heeft oock ten respect van meerder ende vaster ghelove in die Herten der menschen te brengen/ seeckere teyckenen ghedaen.

Want het Clijf aent zuyden/ als noch/ van Stavoren leggende/ na dat het drie dagen 'tvyer vlams wijse uytgheworpen hadde/ heeft mede een Draeck ofte Serpent van schrickelijcke grootheyt uytgegeven/ welcke in de lucht den Stavorsche sich vertonende groote schrick ende benautheyt den selven aenghebracht heeft.

Heeft dese schrickelijcke openbaringhe nae dat sy een half uyre sich hadde laten sien/ haer eynde ghenomen/ ende d'Slanghe is wederom in het Clijf/ alwaer hy uyt ghecomen was/ ingevaren.

=== T Jaer daer na/ zijnde 'tselve 'tvijfde na die Gheboorte onses Heeren Christi heeft den Prince Ascon in Denemarck en die Noordtsche quartieren een Tocht voorghenomen van [welcken]

[fol.18.]
welcken hy overste ghemaeckt heeft zynen Neve Diacorus, die welcke deur langhe ervarentheyt ende oeffeninge van Wapenen seer bekent was.

Doch die Denen van hem besprongen zynde/ hebben haer mannelijck gequeten/ alsoo dat die Vriesen hebben moeten te rugghe keeren niet sonder schade/ ende verlies van haer volck.

Soude oock in d'selve Tocht lichtelijcken omgecomen hebben/ een waer saecke hy door 'tbeleyt/ ende die vromicheyt zyner Neven Diacorus ontset ware geweest.

Doch die selve aenslach niet wel gheluckende/ heeft een ander quartier des Aertbodems willen besoecken/ op hoope ofte die fortuyne in een anderen plaetse hem beter bystant soude willen doen.

=== Weshalven sy int zuyden opghegaen zynde/ heeft die volckeren van Tongeren aen die Oostzijde des Rhijn-strooms eertyts leggende/ met branden/ ende roven besocht.

'tWelck aleert geschiede/ alsoo hy hem in zyn voornemen Diacorus niet konde verhinderen op eeniger wyse/ siende 'tgevaer 'twelck daer uyt lichtelijck ontstaen konde/ ende die macht der Hertogen van Brabant/ wien hy voormaels gedient hadde/ heeft zyn afscheyt van den Prince Ascon genomen/ ende is met weynich volcks tot zynen convoye dienstich in Vrieslant ghekeert.

Middeler tyt als Asinga besich was om 'tLandt van Tongeren te plunderen/ ende te beschadigen/ heeft Hertoch Caerle van Brabandt/ bemerckende die stoutheyt des Princen van Vrieslant seer onrustich gheweest/ qualijck nemende/ dat zyne onderdanen/ onder zyn bescherminge dies tyts schuylende/ boven reden ende oorsaeck also werden aengevochten.

Heeft deur middel van gesanten/ hem eernstelijcken vermaent/ dat hy van alsulcken ghewaltelijcken bedrijf soude afstaen/ ofte dat hy alsulcke tegenstant soude verwachten/ als die welcke hem soude mogen schadelijck zyn.

'tWelck Asinga in den windt slaende/ ende hem van zyn ongherijmd voornemen niet onthoudende/ is Caerle van Bourbon Hertoge van Brabant genodrunget geweest/ gewaltelijcke handelingen met gewalt te wederstaen.

Waerom hy een seeckere Heyrcracht hem toeghesonden heeft/ die welcke ontrent hem Leger staende/ als hy van hen ende twee medegesellen verspiedet is geworden/ heeft den Prince Asinga onversiens overrompelt/ welcke hem niet willende gevangen geven/ is eyndelijck nae dat hy veele doodelijcke wonden ghecregen hadde/ nederghevallen/ alwaer sy hem wechnemende in haren Leger daer ontrent hebben ghebracht.

'tWelck die Vriesen siende/ ende het onghemack hares Princen vernemende/ hebben haren Leger verlaten/ ende zyn sonder eenige regress op haren Vyant te nemen/ subtijtelijcken na huys ghereyst.

=== Maer Prince Asinga tot hem selven ghecomen zynde/ bemerckende den ongheval waerinne hy sich selven door een verkeerden sinne/ ende roockeloos voornemen ghebracht hadde/ heeft eyndelijck niet anders begeert dan dat Hertoch Caerle van Brabant nae 'trecht ende Ordonnantie van oorloge hem soude straffen/ als konende hem niet aengenamer wedervaren/ dan dat hy door den dootlijcken afganck uyt den gevanckenisse zynder vyanden mochte werden verlost.

Waer op d'Hertoch van Brabandt geantwoot heeft/ dat hy tot alsulcke straffe wel redenen ende oorsaeck genoechsaem was hebbende/ maer d'selve te ontsien om die verscheydene diensten/ en crijges meriten hem van zynen Neve Diacorus gedaen.

Weshalven hy hem/ als hy zyn voorighe ghesontheyt becomen hadde/ na Vrieslant geschickt heeft/ sonder eenige rantsoen/ ofte tribuyt op te leggen.

Doch Asinga wederom in zyn Landt ghekeert zynde/ heeft zynen Neve Diacorus naer Brabandt gheschickt dat hy den Hertoghe van alsulcke bewesene gratie soude dancken/ ende so veel mogelijck/ naermaels alle vreede/ gemeenschap/ ende vrientschap hem presenteeren/ 'twelck Hertoch Carel niet afstaende is eyndelijck tusschen Brabant ende Vrieslant goede rust/ ende vriendelijckheyt ghehouden.

=== Onder onse nabuyren is 't Oorlog wederom geresen/ te weten tusschen die Caninefates/ ofte soo sommige meynen/ die van Kennemerlandt ende die Romeynen/ uyt welcker name/ ende 'tbevel des Keysers Augusti Tiberius gheschickt ende ghesonden is d'selve te bedwingen/ tot welckers eynde hy die Bataviers als nabuyren van desen natie gebruyckt/ ende aengheleyt heeft.

Is 'tselve in corten tijde daerna gheschiet/ als te weten/ dat andere natien die Sicambri/ dien men eertijts die Francquen/ nu die Geldersche noemt/ Catti tegenwoordich de Hessen/ ende Bructeri volckeren althans aen d'Noortzijde van den Brockensberg/ ende Hartsbergen wonende haer tegen het gebiet der Romeynen opgheworpen den selven van die Kennemaers hebben afgetrocken.

Is het Oorlog dies tijts van den Rhijn-stroom na den Wedser/ ende Elbe also ghegaen/ in welcke plaetsen alhoewel die Romeynen niet veel besonders hadden uytgericht/ hebben nochtans/ volgens haer ghewoonte triumphe gehouden/ even gelijc/ als ofte sy die natien tusschen de Elbe/ ende den Rhijn-stroom leggende/ zijnde die beyde Revieren percken/ ende Limieten van Duytslant/ onder hare gebiedt gebracht hadden/ 'twelck contrari d'Exemplen ende Oorlogen der volgender tijden hebben geleert/ ende bewesen.

Doch die saecken boven in Dalmatien/ en Pannonien in oproer ghestelt zijnde/ heeft die Heerschappije der Romeynen in die landen der Kennemaers nabuyren der Vriesen, [niet]

[fol.19.]
niet lange geduyrt.

Want Tiberius die selve besoekende heeft die landen aen den Rhijn-stroom ghelegen/ in vrede ghelaten/ schoon ofte sy tot verscheyden tijden het Verbont/ ende beslotene wetten hadden ingebroken.

Weshalven die Prince Ascon d'Oorlogen met die Bataviers/ ende Hartog Carel van Brabandt ghestift ende ghedempt zynde/ in vrede zyn lant beseten/ ende geregeert heeft.

=== Ontrent dese tijdt namentlijck int thiende jaer na de Geboorte Christi gheschiede die Slach tusschen Arminium overste der Cheruscers, ende den Romeynen/ binnen die Reviere den Eemse/ ende die Lippe in die Bosschen van Teutoburg/ alwaer Quintilius Varus Overste der Romeynen met drie Legioenen ende meer verslagen is geworden.

Is daer over binnen Romen so groote beroerte ontstanden/ dat den Keyser Octavius Augustus als hy die nederlaghe van zyn beste Crijgesvolck gehoort hadde aen die Grensen van Vrieslant gheschiet ta zyn/ hy deur onverduldichz van alsulcken ongeluc/ zynde clederen scheurde/ ende die Stadt uyt vrese (so als het schijnt der Duytsche natie) met goede wachten liet besetten.

Heeft derhalven ooc tot een teycken van grote droefheyt zyn hayr laten nederhangen sonder eenige verciersel/ dickwils zyn hooft tegens den muyr aendrijvende/ ende spreeckende Quintili Vare, geeft my mynen Legioenen wederom, waerop ghevolcht is dat hy den dach/ op welcke die nederlage gheschiet was/ alle jaren droeflijcker wijse festeerde/ ende ghelijck Suetonius schrijft/ die Bataviers ende andere natien den Rhijn-stroom/ die hy voormaels tot zyn lijf guarde gebruyckt hadde/ heeft afghedanckt/ ten aensien (so als het schijnt) van den Duytsche natie onder welcke mede die Bataviers werden gereeckent.

Middeler tyt is gestorven binnen Stavoren Prince Asinga Ascon, een Prins van eere/ ende goetgierigen ghemoede/ roockeloos/ ende neffens zyne onderdanen liberael/ als hy twee ende tachtentich Jaren hadde gheregeert.

Sy schrijven dat hy in zijn afsterven goet vertrouwen op zynen Affgodt Stavo soude ghehadt hebben/ wien hy hoopte dat hem uyt dese plaetse in een geluckiger stant ende woninge soude overbrengen.

Doch wy willen sulcke ende dierghelijcke additien den autheuren bevelen.

=== Na desen dat overleden was Prince Ascon is zynen Neve Diacorus Segon in zyn plaetse gecoren/ soo om zyn politijcque wijsheyt ende verstant/ als oock in die vrome feyten ende daden in den Oorloge bewesen. [...]