RJUCHT, ÉWA, SETMA, DOMAR ~ justice & jurisdiction

"Gerechtikaeit" by Lucas
Cranach the Old, c.1537

Much rather than the concept of race (as dr. Jensma suggests), the question of right and wrong, just and unjust plays a main role in the OLB, in my opinion. This post is a first exploration in that direction.

rjocht - frisian
recht - dutch, german
right - english
rett - norse
rätt - swedish
ret - danish
réttur - icelandic

Manuscript [032/03] with my improvised translations – I left Éwa, Setma and Domar untranslated as they are defined in this and future posts.




ÉWA THÀT SÉITH SETMA
THÉR BI ALLER MÀNNISKA É.LIK AN HJARA [5] MOD PRENTH SEND.
TILTHJU HJA MÜGE WÉTA HWAT RJUCHT AND VNRJUCHT SY.
AND HWÉR THRVCH HJA WELDICH SEND
VMBE HJARA ÀJNE DÉDA ÀND THAM FON ÔRUM TO BIRJUCHTANDE.
THÀT WIL SEDSA.
ALSANÁKA HJA GOD ÀND NAVT [10] MISDÉDECH VPBROCHT SEND.

Éwa betekent Setma*,
die bij alle mensen gelijkelijk** in hun gemoed geprent zijn,
opdat zij kunnen weten wat recht en onrecht is,
en waardoor zij machtig zijn
hun eigen daden en die van anderen te berechten,
dat wil zeggen:
voor zover zij goed en niet misdadig opgevoed zijn.
* Ottema: inzettingen, Gtb: zettingen, Hettema: willekeuren, Richthofen: Satzungen (o.a.: gebruiken, gewoontes, mores, omgangsvormen), Wiarda: Verordnungen, geschriebene Gezetse
** É.LIK: zie volgende allinea

Éwa means Setma (rules, statutes),
which are imprinted equally ('é-like', see below) in the mood of all people
in order that they may know what is just and what is unjust [or: right & wrong],
and by which they are able
to judge their own deeds and those of others;
that is,
if they have been brought up well and are not corrupted.



ÁK IS.ER JET.EN ÔRA SIN AN FÀST.
ÉWA SÉIT AK. É.LIK WÉTER.LIK. RJUCHT ÀND SLJUCHT AS WÉTER
THAT THRVCH NÉN STORNE.WIND JEFTA AWET OWERS VRSTOREN IS.

Ook is er nog een andere betekenis aan verbonden:
Éwa (even, effen) betekent ook é-lijk, dat is water-lijk: recht en slecht (vlak, glad) als water
dat door geen stormwind of iets anders verstoord is.

There is also yet another meaning attached;
Éwa also means é-like, that is water-like: even (straight, right) and smooth like water
that is not disturbed by stormwind or anything else.



WARTH WÉTER VRSTOREN SA [15] WARTH.ET VN.ÉWA. VNRJUCHT.
MEN.ET NÍGTH ÉVG VMBE WITHER ÉWA TO WERTHANDE.
THAT LÉITH AN SIN FONSELV.HÉD.
ALSA THA NÍGUNG TO RJUCHT ÀND FRYDOM IN FRYA.S BERN LÉITH.
THESSA NIGUNG HÀVATH WI TRVCH WR.ALDA.S GÁST. VSA FODER.
[20] THÉR IN FRYAS BERN BOGTH THÉRVMBE SKIL HJU VS ÁK ÉVG BIKLÍWA.

Wordt water verstoord, dan wordt het on-Éwa, on-recht,
maar het neigt eeuwig om weer Éwa te worden.
Dat ligt in zijn eigenschap ('vanzelfheid'),
zoals de neiging tot recht en vrijheid in Fryas kinderen ligt.
Deze neiging hebben wij door Wralda's geest*, onze voeder,
die in Fryas kinderen straalt, waardoor die ons ook eeuwig zal beklijven.
* of: de Wereldgeest, de Oer-oude Geest

If water is disturbed, it becomes un-Éwa (uneven), un-right,
but it always has a tendency to become Éwa again.
That is its nature,
just as the inclination towards justice and freedom exists in Frya's children.
We derive this disposition from Wralda's spirit (ghost)*, our feeder,
which speaks strongly in Frya's children, and will thus eternally remain so.
* or: World's spirit, Most-ancient spirit



ÉWA. IS ÁK THET ÔRA SINNA.BYLD FON WR.ALDA.S GÁST.
THÉR ÉVG RJUCHT ÀND VN.FORSTOREN. BILIWATH
AFSKÉN.ET AN SIN LICHÉME ÀRG TO GÉIT.
ÉWA ÀND [25] VNFORSTOREN SEND THA MÀRKA
THÉRA WISDOM ÀND RJUCHTFÉRDICHHÉD
THÉR FON ALLE FRÉMO MÀNNISKA SOCHT
ÀND TRVCH ALLA RJUCHTERA BISÉTEN WRDEN MOT. 

Éwa is ook het andere zinnebeeld van Wralda's geest,
die eeuwig recht en onverstoord blijft,
ofschoon het in er zijn lichaam erg aan toe gaat.
Éwa en onverstoord zijn de kenmerken
der wijsheid en rechtvaardigheid
die door alle vrome mensen gezocht
en door alle rechters bezeten worden moeten.

Éwa is also the other symbol of Wralda's spirit,
which eternally remains just and undisturbed,
although in his physical body there may be rage.
Éwa and undisturbed are the signs
of wisdom and righteousness,
which must be sought after by all pious people,
and must be possessed by all judges.



WILLATH THA MÀNNISKA THUS SETMA [30] ÀND DOMAR MÁKJA
THÉR ALAN GOD BILIWA ÀND ALLERWYKES
SÁ MOTON HJA ÉLIK WÉSA TOFARA ALLE MÀNNISKA [033/01]
NÉI THISSE ÉWA ACHAT THA RJUCHTERA HJARA ORDÉL UT TO KÉTHANDE. 

Willen de mensen dus Setma en Domar* maken,
die altijd goed blijven en overal,
dan moeten ze gelijk* zijn voor alle mensen.
Naar deze Éwa behoren de rechters hun oordeel uit te spreken.
* Setma – zie boven; Domar - 'doemen': oordelen, vonnissen
** é-lijk – zie boven

If thus, the people want to make Setma and Domar (dooms, verdicts, penalties),
which always and everwhere remain good,
they must be equal (é-like) for all people.
According to these Éwa the judges ought to pronounce their decisions.



IS THÉR ENG KWÁD DÉN HWÉRVR NÉN ÉWA TAVLIKT SEND
SA MOT MÀN ÉNE MÉNA ACHT BILIDSA
THÉR [5] ORDÉLTH MÀN NÉI THA SIN THÉR WR.ALDA.S GÁST AN VS KÉTH
VMBE OVER ELLA RJUCHT.FÉRDICH TO BIRJUCHTANDE.
ALTHUS TO DVANDE NE SKIL VS ORDÉL NÀMMER FÁLIKANT UT NE KVMA.

Is er enig kwaad gedaan, waarover geen Éwa vastgelegd zijn,
dan moet men een algemene vergadering ('acht') beleggen.
Daar oordeelt men in de zin, die Wralda's geest aan ons openbaart,
om over alles rechtvaardig te berechten.
Aldus doende zal ons oordeel nimmer falikant uitkomen.

If any evil is done respecting which no Éwa are fixed,
a general assembly shall be called.
There one decides in the sense that Wr-alda's spirit reveals to us,
in order to judge justly about all.
If we do thus, our decision will never fail to be right.




NE DVATH MÀN NÉN RJUCHT MEN [10] VNRJUCHT.
ALSA RIST THÉR TWIST ÀND TWISPALT EMONG THA MÀNNISKA ÀND STÁTA.
THÉR.UT SPRUT INLÁNDISKA ORLOCH.
WÉRTHRVCH ELLA HOMLJATH ÀND VRDÀREN WÀRTH.

Doet men geen recht, maar onrecht,
dan rijst er twist en tweespalt onder de mensen en staten.
Daaruit spruit binnenlandse oorlog,
waardoor alles vernield en bedorven wordt.

If one does no just, but unjust,
there will arise quarrels and discord among people and states.
Out of that civil ('in-landish') war sprouts,
through which all will be destroyed and spoilt.

"Why is Lady Justice blindfolded?" by Albert Hahn (1911)

SIBBA ~ sib, kindred, relatives, tribesmen, family, clan, etc.

varieties in some NW-Eur. languages:
sib - english (related: sibling)
sibb - oldenglish
sibbe - dutch, oldfrisian
sibja - gothic
sibbia - oldsaxon
sippe - german
sifjar - oldnorse

varieties in OLB:
SIBBA (plur.) - 1,4,6,7,8,9,10,11
SIBBA (sing.) - 5
SIBBEN (plur.) - 3
SIBTAL - 2 (see here)

OLB fragments with translations by Ottema and Sandbach
Note the similarity between fragments 2 and 5.


1 [001/28 p.5]
VSA SIBBA AN THA ÔRA SÍD THÉRE WRSARA
onze stamverwanten aan de andere zijde der Wezer
our relatives on the other side of the Weser

2 [016/03 p.27]
THACH HJA NE MÜGON NAVT VPFOLGATH NE WERTHA THRVCH HJARA SIBTAL. ~
NÉJAR SÁ THA FJARDA KNÍ.
maar zij mogen niet opgevolgd worden door hunne nabestaanden*,
nader dan het vierde lid
and shall not be replaced by members of their own family
nearer than the fourth degree
[*note: "nabestaande" means near relative and is now obsolete]

3 [021/05 p.33]
VMBE SKÀT TO GARJA SKOLDE HJA ELLA VRRÉDA
THÀT FOLK. THJU MODER. HJARA SIBBEN ÀND TO THA LESTA HJARA SELVA
Om rijkdom te vergaderen zouden zij alles verraden,
het volk, de Moeder, hunne nabestaanden en ten laatsten zich zelven.
For the sake of money they would betray everybody—
the people, the mother, their nearest relations, and even their own selves.

fragment of Ottonian family tree in a 13th-century manuscript

4 [022/25 p.35]
IS THI KÉNING THRUCH THENE FYAND FALLEN
SA MÜGON SINA SIBBA ÁK NÉI THÉRE ÉRE THINGA
Is de koning door den vijand verslagen,
dan mogen zijne nabestaanden ook naar die eer dingen.
If the king is killed by the enemy,
his nearest relative[s] may be a candidate to succeed him [also aspire for that honour].


5 [022/29 p.35]
SA NE MÉI NÉN SIBBA HIM VPFOLGJA
THÉR.IM NÉIAR SY SA THA FJARDE KNY
dan mag geen bloedverwant hem opvolgen,
die hem nader bestaat dan het vierde lid
he shall not be succeeded by any [then no] blood relation [may succeed him]
nearer than the fourth degree

"sibbekunde": genealogy

6 [027/06 p.41]
FORTH HI EN ÉRE.NÁMA VPPA SINE SKELD FON SINA ÉTHELUN.
SA NE MÜGON SINA SIBBA THI NÁMA NAVT LÔNGER NE FORA.
THÉRVMBE THÀT THI ÉNE SIBBA SVRG SKIL HÀVA OVIRA SÉDE THÉRA ÔTHERA.
Voert hij een eernaam op zijn schild van zijne voorvaderen,
dan mogen zijne nabestaanden dien naam niet langer voeren,
daarom dat de eene bloedverwant zorgdragen zal over de zeden des anderen.
If he bears on his shield the honourable name of his forefathers,
his kinsmen shall no longer wear it,
in order that every man [i.e. family member] may look after the conduct of his [other] relatives.

7 [043/31 p.63]
THA STJVRAR SKOLDON SIN MÀM ÀND AL SINA SIBBA
NÉI EN FÉR É.LAND MOTA BRÀNGA
de zeelieden zouden zijne moeder en al zijne bloedverwanten
naar een afgelegen eiland moeten brengen
The sailors must take his mother and all his relations
to a desolate island
 
8 [061/16 p.87]
THAN MOST.I AN SINA SIBBA ÀND FRIANDA ÀND ÁTHA SKRIWA
dan moest hij aan zijne bloedverwanten, vrienden en aanverwanten schrijven
they made him write to his family, friends, and connections

 

9 [063/11 p.89]
THRVCH SIN VNTOCHT ÀND HÁCH.FÁRENHÉD.
IS ER VAKEN THENE BÁNA SINRA NÉISTA SIBBA WRDEN
door zijn ontucht en zijne hoovaardigheid
is hij vaak de moordenaar zijner naaste bloedverwanten geworden
in his lewdness and his pride
is only fit to murder [he has often become the murderer of] his nearest relations

 
10 [117/01 p.161]
THA STJURAR ÀND ÔR FÁRANDE FOLK. THÉR TO HONK WÉRON.
HÉDE HJARA SELVA MITH MÀGA AND SIBBA VPPIRA SKEPUM HRET.
De zeelieden en ander varensvolk, die te huis waren,
hadden zich zelven gered met magen en bloedverwanten op hunne schepen.
The seafaring people and other travellers who were at home
had saved themselves, their goods, and their relations [blood- and other relatives] upon their ships.


11 [132/28 p.181]
HWERTH THÉR EN BERN EBERN SÁ KVMATH THA SIBBA ET SÉMNE
ÀND BIDDATH AN FRYA THÀT HJU HJARA FÁMKES MÉI KVMA LÉTA
THAT BERN TO SÉENANDE.
Wordt er een kind geboren, dan komen de nabestaanden te zamen,
en bidden tot Frya, dat zij hare dienaressen mag laten komen,
om het kind te zegenen.
When a child is born, all the relatives come together
and pray to Frya to send her [maiden-] servants
to bless the child.

fragment of letter from H.L. Himmler d.d. 21 Dec. 1941

SWÉRD ~ sword

Dame of Spades from tarot deck "Visconti di Modrone" (ca.1445)

sword - english
sverd - norse
sverð - icelandic
sværd - danish
svärd - swedish
schwert - german
swurd - frisian
zwaard - dutch
swuird - scots
zwoard - westflemmish
swäid - saterfrisian
 
[manuscript page/line: 082/24, translations Ottema-Sandbach p.115]
THÁ.R WITHER VPA BÉN WÉRE
STEKER SIN SWÉRD TO IR BUK IN. SEZANDE.
NILST MIN KUL NAVT SÁ SKILST MIN SWÉRD HÁ. ~
AFTER IM KÉM EN SKIPER FONA DÉNEMARKA.
THISSE NAM SIN SWÉRD ÀND HIF THENE FIN THRVCH SINA HOLE.
Toen hij weder op de been was,
stak hij haar zijn zwaard in de buik, zeggende:
wilt gij mijne roede niet, zoo zult gij mijn zwaard hebben.
Achter hem kwam een zeeman van de Denemarken,
deze nam zijn zwaard en kloofde den Fin den kop.
When he got up,
he ran his sword through her [saying]:
If you will not have me, you shall have my sword.
A Danish soldier came behind him
[who took his sword] and clave his head in two.

[130/02, p.177]
NW HÉDON HJA THET STOLTA SWÉRD ANTJAN
nu hadden zij het stoute zwaard aangegord
girding on their stout swords

160/17, p.217]
THÉR ÉR RIUCHTFÉRDICHHÉD WELDE.
WELTH NV THÀT SWÉRD
waar vroeger rechtvaardigheid heerschte,
heerscht nu het zwaard
where previously justice reigned,
now it is the sword

[197/14, p.237]
VS REST THUS TO KJASÁNE
TWISK.ET BÉRA FON JUK JEF SWÉRD
er schiet ons dus over te kiezen
tusschen het dragen van een juk of een zwaard
It therefore remains for us to choose
whether we will carry a yoke or a sword

Le Serment des Horaces by Jacques-Louis David (1785)

[197/20, p.237]
MOTON HJA MITH SWÉRD ÀND SPÍRI SPÉLA
moeten zij met zwaard en speer spelen
they must learn to play with sword and spear